در بازارهای مالی اصطلاحات زیادی وجود دارد که آگاهی نسبت به آن‌ها برای هر سهامدار یا هر معامله کننده در بازارهای متفاوت مالی مانند بازار بورس، فارکس، طلا ضروری است. بوک بیلدینگ یکی از اصلاحاتی است که در دنیای بورس کاربرد دارد و در واقع یکی از روش‌های خرید عرضه اولیه در بازار بورس است که به کمک آن، ارائه و خرید عرضه اولیه توسط سهامداران بورس به شیوه‌ای عادلانه، یکپارچه و منظم انجام می‌شود. در این مطلب قصد داریم تا روش بوک بیلدینگ را به صورت مفصل تعریف کنیم تا به مزایا و قابلیت‌های آن پی ببریم.
عرضه اولیه چیست؟
عرضه اولیه یا «IPO: Initial Public Offering» به معنی ارائه اولین سهام یک شرکت در بازار بورس است. هر شرکتی که در بازار بورس تهران وجود دارد، اولین عرضه خود را در تاریخ خاصی به سهامداران این بازار عرضه کرده است. مثلاً عرضه اولیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای افق کوروش در تاریخ ۲۷ بهمن سال ۱۳۹۷ تحت نماد «افق» در بورس تهران عرضه شده است. یعنی در ۲۷ بهمن برای اولین بار سهام افق در بورس تهران به سهامداران فروخته شده است و قبل از آن نماد افق در بورس تهران حضور نداشته است.
پس وقتی یک شرکت ارزش دارایی شرکت خود را به قسمت‌های مساوی تقسیم کند، می‌تواند پس از عبور از فیلترهای سازمان بورس و اوراق بهاردار کشور، این قسمت‌ها را تحت عنوان «سهم» در این بازار به فروش برساند. هر شرکت اولین سهام خود را در زمان مشخص و با قیمت مشخصی ارائه می‌کند که سهامداران بورس می‌توانند بسته به مقدار بودجه خود آن سهم اولیه را خریداری کنند. معمولاً این عرضه‌های اولیه با قیمتی پایین‌تر از ارزش واقعی‌شان عرضه می‌شوند تا سهامداران برای خرید آن‌ها ترغیب شوند. معمولاً هر عرضه اولیه تا چند هفته یا چند ماه بعد از ارائه شدن، در مسیر سودهی قرار می‌گیرد و سپس به تعادل می‌رسد.
برای خرید عرضه اولیه چه روش‌هایی وجود دارد؟
برای خرید عرضه اولیه روش‌های زیادی وجود دارد که سه نمونه از آن‌ها به قرار زیر هستند:
- عرضه عمومی سهام با روش حراج «Auction»
عرضه اولیه‌ای که به روش حراج ارائه شود، مانند مزایده‌ای است که در آن سهام به هرکس که بیشترین پیشنهاد خرید را ثبت کرده باشد، تعلق می‌گیرد. معمولاً از این روش برای عرضه اوراق دولتی یا اوراق خصوصی سازی سازمان‌ها استفاده می‌شود. - عرضه عمومی سهام با روش قیمت ثابت «Fixed Price Offering»
این روش، یکی از قدیمی‌ترین روش‌هایی است که عرضه اولیه در بازارهای بورس جهان با استفاده از آن صورت می‌گرفت. در عرضه با روش قیمت ثابت، از همان ابتدا قیمت عرضه توسط شرکت ارائه دهنده و ناشر قیمت مشخص می‌شود و سپس سهامداران درخواست‌های سفارش خود را اعلام می‌کنند. امروزه از این روش کمتر استفاده می‌شود. - عرضه اولیه سهام به روش ثبت دفتری «Book Building»
رایج‌ترین روش ارائه عرضه‌های اولیه در بازارهای بورس به روش ثبت دفتری یا بوک‌بیلدینگ انجام می‌شود که در آن محدودیت‌های ثبت سفارش برای سهامداران وجود ندارد. در ادامه برای چگونگی ارائه عرضه اولیه به این روش توضیحات تکمیل‌تری را عنوان خواهیم کرد.
خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ
وقتی عرضه اولیه‌ای به روش بوک بیلدینگ عرضه شود، دیگر نیازی نیست سهامداران در یک زمان مشخص سفارشات خود را ثبت کنند. در روش بوک بیلدینگ نه یک زمان خاص، بلکه یک بازه زمانی برای سفارش عرضه مشخص می‌شود که هر سهامدار بورس می‌تواند در بازه زمانی مشخص شده، پنل خود را شارژ کرده و سفارش خود را برای خرید آن عرضه ثبت کند. همچنین در این روش، علاوه بر بازه زمانی، یک بازه‌ی قیمتی نیز برای سفارش عرضه مشخص می‌شود.
مشخصه‌های ثبت سفارش در روش بوک بیلدینگ به‌صورت زیر تعیین می‌شوند:
- بازه زمانی ثبت سفارش سهام
بازه زمانی برای ثبت سفارش یک عرضه اولیه معمولاً چند روز است که تعیین آن برعهده سازمان بورس و شرکت ارائه دهنده آن عرضه است. پس از مشخص شدن بازه زمانی، آن زمان در صفحه نماد، پنل کاربران بورس در برخی از کارگزاری‌های کشور و رسانه‌های عمومی بورسی کشور، اعلام می‌شود. - بازه قیمتی ثبت سفارش سهام
دامنه نوسان قیمت برای سفارش یک عرضه، همراه با اطلاعات بازه زمانی آن در صفحه نماد و دیگر پلتفرم‌های موجود اعلام می‌شود. سهامداران می‌توانند قیمت پیشنهادی خود را در محدوده‌ی بازه تعیین شده ثبت کنند. - حداکثر سهم قابل خرید سهام
تعداد عرضه سهام در روش بوک بیلدینگ محدود است تا تمام سهامداران بتوانند آن عرضه را سفارش دهند. به همین خاطر هر کد بورسی می‌تواند تعداد مشخصی از سهام یک عرضه اولیه را برای سفارش خود ثبت کند. (مثلاً هر کد بورسی می‌تواند ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ سهم از یک عرضه اولیه را خریداری کند.)
وجود بازه زمانی و قیمتی در روش بوک بیلدینگ، مشکلات مربوط به زمان و قیمت در روش‌های پیشین را حل کرده است. دیگر هر سهامدار در زمان مشخص شده می‌تواند برای خرید عرضه اولیه از طریق پنل بورسی خود اقدام نماید. همچنین وجود محدودیت در ارائه حجم سهام نیز باعث شده است تا تمام کدهای بورسی بتوانند عرضه‌های اولیه را سفارش دهند. این قابلیت، رقابت بر سر دریافت بیشترین سهم عرضه اولیه را حل کرده است.
چرا باید در بوک بیلدینگ بالاترین قیمت را ثبت کنیم؟
گفتیم که در روش بوک بیلدینگ، بازه قیمتی برای سفارش عرضه مشخص می‌شود؛ اما معمولاً تمام سهامداران دارای کد بورسی، بالاترین قیمت بازه را برای خرید عرضه اولیه ثبت می‌کنند. یعنی اگر کسی قیمت پایین‌تر از قیمت سقف یک عرضه اولیه را در سفارش خود ثبت کند، امکان دارد اصلاً سهمی به او تعلق نگیرد. با توجه به سوددهی که اکثر عرضه‌های اولیه دارند، تقاضا برای خرید آن عرضه‌ها در بین سهامدارن بورس، بسیار بالاست. همین بالا بودن سفارش هم باعث می‌شود تا هرکس بالاترین قیمت را در سفارش خود ثبت کند تا مطمئن شود سهم موردنظرش به او تعلق می‌گیرد.
لازم به ذکر است که چون بیشتر عرضه اولیه‌ها با قیمت پایین‌تر از ارزش ذاتی خود (ارزش واقعی سهام) ارائه می‌شوند، خرید در سقف قیمت ارائه شده در بوک بیلدینگ هم برای سهامداران نویدبخش است.
چگونه از عرضه اولیه با روش بوک بیلدینگ باخبر شویم؟
در حال حاضر تمام عرضه اولیه‌های بازار بورس تهران به روش بوک بیلدینگ ارائه می‌شوند. بنابراین شما برای ثبت سفارش هر عرضه اولیه، بازه مشخصی را در دست خواهید داشت (این بازه معمولاً دو یا سه روزه است). معمولاً ارائه عرضه‌های اولیه با روش بوک بیلدینگ به صورت عمومی اعلام می‌شود. همچنین عرضه اولیه در پنل کاربری هر سهامدار در بیشتر کارگزاری‌های کشور به صورت یک اعلان درمی‌آید که سهامداران با کلیک روی آن اعلان می‌توانند از جزئیات عرضه (زمان، قیمت، حجم) باخبر شده و سفارش خود را ثبت کنند. در برخی دیگر از پنل‌ها نیز تنظیماتی برای خرید خودکار عرضه‌های اولیه وجود دارد.
برای مثال، در پنل کارگزاری «آگاه» عرضه اولیه‌ها به‌صورت اعلان‌های زرد رنگ در بالای پنل نشان داده می‌شوند. در پنل کارگزاری «مبین سرمایه» نیز امکان خرید خودکار عرضه‌ها وجود دارد. البته باید در حساب کارگزاری شما به اندازه خرید هر عرضه، پول کافی موجود باشد.
سخن نهایی
با توجه به محبوبیت عرضه‌های اولیه در بین سهامداران، به محض اعلان عرضه‌های اولیه، اکثر سهامداران از روش‌های مختلف از این موضوع آگاه می‌شوند. اما اگر کسی به خبرهای عرضه اولیه توجه نکند و به پنل بورسی خود نیز سر نزند، از ارائه عرضه اولیه باخبر نشده و نمی‌تواند سفارش خود را برای آن ثبت نماید. لازم به ذکر است که هرماه و هرسال عرضه اولیه‌هایی که در صف ورود به بورس هستند، در جداول مشخصی اعلام می‌شوند که شما می‌توانید زمان عرضه آن‌ها را به خاطر بسپارید و در زمان مقرر برای خرید آن‌ها به پنل خود مراجعه کنید.
همچنین شما می‌توانید کمتر از حداکثر حجم ارائه شده برای هر کد بورسی را در سفارش خود ثبت کنید. یعنی اگر حداکثر تعداد سهام قابل خرید برای یک عرضه اولیه، ۲۰۰۰ سهم در نظر گرفته شده باشد، شما می‌توانید بسته به مقدار بودجه خود، از یک تا ۲۰۰۰ سهم را سفارش دهید. بنابراین هیچ اجباری برای خرید حداکثر تعداد سهام (مانند ارائه قیمت در سقف) وجود ندارد. می‌توانید مطمئن باشید که هر تعداد سهم را سفارش دهید، آن تعداد به شما تعلق می‌گیرد، به شرطی که قیمت سقف را آن سهام وارد کرده باشید.
