قرارداد اختیار معامله در بورس چیست؟

قرارداد اختیار معامله (Option) را می توان یکی از انواع قراردادهای مشتقه و البته یکی از پیچیده ترین مفاهیم بازار های سرمایه دانست که معامله گران و سرمایه گذاران در بازار سرمایه می توانند از آن استفاده کنند. قرارداد اختیار معامله یا آپشن را می توان  به دو دسته تقسیم کرد که عبارت انداز: اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option). در این مقاله قصد داریم تا شما را با این مفهموم جذاب در بازار بورس تهران آشنا کنیم؛ با ما تا انتهای نقاله همراه باشید.

 اختیار معامله چیست؟

قرارداد اختیار معامله را در یک تعریف ساده و مختصر می توان اینگونه بیان کرد:

قراردادی بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار اختیار دارد که کالا، خدمات، سهام و هر چیز دیگری که موضوع قرارداد است را در زمان و تاریخ مشخصی و همچنین براساس قیمتی که خود نیز تعیین کرده است را از فروشنده خرید و دریافت کند. در طرف دیگر فروشنده نیز متعهد می شود که کالا، خدمات، سهام و هر چیز دیگری که موضوع قرارداد است را در تاریخ مشخص و براساس قیمت تعیین شده به خریدار بفروشد. به عنوان مثال، می توان به قرارداد بیمه نیز اشاره کرد؛ شما می توانید به یک شرکت بیمه مراجعه کنید و ماشین خود را براساس یک قرارداد بیمه، بیمه کنید؛ براساس این قرارداد، یک سری خدماتی را از شرکته بیمه (بیمه گر) با قیمتی که خود نیز مشخص کردید، خریداری می کنید و آن را ذخیره می کنید تا در آینده از آن استفاده کنید.

نکته دیگری که در رابطه با قرارداد اختیار معامله وجود دارد این است که خریدار هیچ اجباری برای خرید دارایی در تاریخ سررسید ندارد؛ اما فروشنده نیز باید از تصمیم خریدار پیروی کند.

مفاد قرارداد اختیار معامله

هر قرارداد اختیار معامله در زمان عقد قرارداد دارای مواردی است که باید مشخص شود؛ این موارد عبارت انداز:

• مبلغ اختیار معامله (Premium): مبلغی است که خریدار اختیار‌ معامله‌ باید به فروشنده اختیار معامله ‌بپردازد.
• دارایی پایه(Underlying asset): دارایی پایه، دارایی موضوع قرارداد اختیار معامله است.
• قیمت اعمال یا مشخص شده در قرارداد (Exercise price or Strike price): قیمتی است که در زمان عقد قرارداد مشخص می ‌شود و دارایی موضوع قرارداد براساس همین قیمت در آینده معامله می شود.
• تاریخ سررسید قرارداد اختیار معامله (Exercise date or Expiration date or Maturity): تاریخ سررسید قرار اختیار معامله، تاریخ مشخص شده در قرارداد اختیار معامله است که در آن تاریخ قرارداد اختیار معامله اعمال می شود.

انواع اختیار معامله

در حال حاضر قرارداد های اختیار معامله به دو حالت انجام می شوند که عبارت انداز: حالت اروپایی و حالت آمریکایی.

قرارداد اختیار معامله در حالت اروپایی بدین صورت انجام می شود که خریدار این حق را دارد که تا قبل از تاریخ سررسید نمی ‌تواند از حق اختیار خود استفاده کند. قرارداد اختیار معامله در حالت آمریکایی بدین صورت انجام می شود که خریدار این حق را دارد که تا قبل از تاریخ سررسید می تواند از حق اختیار خود استفاده کند. تمامی قرارداد های اختیار معامله در بازار بورس اوراق بهادر تهران براساس حالت اروپایی است.

تقسیم بندی دیگری برای قرارداد های اختیار وجود دارد که قرارداد اختیار معامله را از لحاظ حق اختیار در دو دسته اختیار خرید و اختیار فروش قرار می ‌گیرند که عبارت اند از:

اختیار خرید  (call option)

قرارداد اختیار معامله خرید به خریدار این اختیار را می ‌دهد تا یک کالا یا خدماتی را در زمان مشخصی در آینده و قیمتی مشخص خریداری کند.

اختیار فروش  (put option)

قرارداد اختیار معامله فروش به خریدار این حق را می‌دهد که در زمان مشخص در ازای مبلغ تعیین شده مقدار مشخصی از یک دارایی را به فروشنده بفروشد. فروشنده در صورت تمایل خریدار می تواند آن دارایی را از وی بخرد.

موقعیت های قرارداد اختیار معامله

اختیار معامله را براساس دو دسته اختیار خرید و فروش می توان به چهار موقعیت تقسیم کرد:

• خرید اختیار خرید

دارنده این موقعیت حق دارد مقدار مشخصی از دارایی را به قیمت مشخص در تاریخ سررسید که در قرارداد ذکر شده است، خرید نماید. در صورت افزایش قیمت تا تاریخ سررسید، دارنده این موقعیت سود خواهد برد. در صورتی که قیمت در بازار رشد نداشته باشد یا ریزش کند خریدار call option زیان خواهد کرد؛ اما همان طور که گفته شد، هیچ اجباری در خرید سهم یا دارایی نخواهد داشت و تنها به اندازه مبلغ premium که برای عقد قرارداد در ابتدای کار پرداخت کرده است، ضرر خواهد کرد.

• فروش اختیار خرید

دارنده این موقعیت متعهد می شود تعداد معینی از دارایی موضوع قرارداد را در تاریخ سررسید و به قیمت مشخص شده را به خریدار بفروشد. در صورت کاهش قیمت تا تاریخ سررسید، دارندگان این موقعیت سود خواهند برد. در صورت افزایش قیمت تا تاریخ سررسید، دارندگان این موقعیت زیان خواهند کرد؛ اما اگر شرایط به گونه ای پیش روند که خریدار صرف نظر کند، سود فروشندگان به میزان مبلغpremium  خواهد بود که در ابتدای کار توسط خریدار پرداخت شده است.

• خرید اختیار فروش

دارنده این موقعیت حق دارد که مقدار مشخصی از دارایی موضوع قرارداد را به قیمت مشخص و در تاریخ سررسید ذکر شده در قرارداد را به فروشنده، بفروشد. دارندگان این موقعیت با کاهش قیمت تا تاریخ سررسید سود خواهد برد و در صورتی که قیمت افزایش یابد، دچار زیان خواهد شد.

• فروش اختیار فروش

دارنده این موقعیت متعهد می شود که مقدار مشخصی از دارایی را در تاریخ سررسید به مبلغ از پیش تعیین شده ای که در قرارداد ذکر شده است را از خریدار بخرد. دارندگان این موقعیت با افزایش قیمت تا تاریخ سررسید سود خواهند برد و در صورتی که قیمت کاهش یابد، دچار زیان خواهند شد.

سخن پایانی

در این مقاله سعی شد تا شما را با یکی از مهم ترین و البته پیچیده ترین مفاهیم در بازار های سرمایه (بورس تهران) آشنا کنیم. قبل از اینکه به بازار بورس تهران وارد شویم و از قرارداد اختیار معامله استفاده کنید، ابتدا باید در یک کارگزاری ثبت نام کنیم، به خوبی در این زمنیه آموزش ببینید و صرفا به مطالعه مقاله ما بسنده نکنید. همان طور که گفته شد، قرارداد اختیار معامله می تواند ریسک معاملات شما را کاهش دهد، اما بازهم بدون مدیریت سرمایه ممکن است شما را دچار ضرر های سنگین کند.