یکی از مسائل بسیار مهم در دنیای بورس مکانیسم حراج است که در جامعه تخصصی فعالان بورس و سرمایه مبحث پیوسته و ناپیوسته بسیار زیاد مورد بحث قرار می‌گیرد. حراج در بورس به صورت حراج پیوسته و ناپیوسته است. ما در این مقاله قصد داریم که شما را با این مکانیسم آشنا کنیم و به سوالاتی نظیر تفاوت حراج پیوسته و حراج ناپیوسته در بورس چیست؟ میزان تاثیر این دو حراج در ارزندگی سهام چقدر است؟ تاثیر مکانیسم حراج در بازار چقدر است؟ و… پاسخ دهیم. اگر شما نیز جز افراد علاقه مند به بازار و آموزش بورس و سرمایه هستید و دوست دارید که اطلاعات خود را بیشتر کنید تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید تا به پاسخ تمامی سوالات خود در این زمینه دست یابید.
مکانیزم حراج در بورس چیست؟
حراج در واقع یک سیستم خرید و فروش است که در آن خریدار و فروشنده بر سر یک مبلغ خاص در خصوص اوراق بهادار، کالا یا خدمات و… به توافق می‌رسند. تمامی معاملات بازار بورس و فرابورس با استفاده از مکانیسم حراج، قیمت گذاری و خرید و فروش می‌شوند. و در یک کلام مکانیسم حراج در بورس و فرابورس به دو صورت پیوسته و ناپیوسته صورت می‌گیرد که در ادامه به توضیح در خصوص هر یک از آن ها خواهیم پرداخت.
حال قصد داریم مکانیزم حراج پیوسته و ناپیوسته در بورس را به زبان ساده‌تر و با یک مثال برای شما توضیح دهیم. در این مثال، حراج پیوسته و ناپیوسته در بورس را به مراحل دریافت کارشناسی ارشد پیوسته و ناپیوسته دانشگاهی تشبیه کرده‌ایم. چنان‌چه شما از مقطع کارشناسی یک سری از رشته‌های خاص مانند معماری فارغ‌التحصیل شده باشید، دیگر نیازی به شرکت در آزمون کارشناسی ارشد نخواهید داشت و می‌توانید بدون آزمون به این مقطع وارد شوید. در حالی که در سایر رشته‌ها، لازم است پس از تکمیل دوره تحصیلی خود در کارشناسی در کنکور ارشد شرکت کنید و قبول شوید. در رابطه با حراج پیوسته و ناپیوسته در بورس نیز می‌توان گفت که شما تنها پس از تطابق دادن قیمت یک سهم با سفارش‌های موجود در سامانه‌های معاملاتی، به فرایندهای حراج در بورس وارد شوید.
در رابطه با دو پرسش حراج پیوسته چیست و حراج ناپیوسته چیست در قسمت‌های بعدی به طور مفصل به شما توضیح خواهیم داد. اما در این قسمت، کمی شما را با تفاوت حراج پیوسته و ناپیوسته آشنا خواهیم کرد.
مکانیسم حراج پیوسته و حراج ناپیوسته در بورس
در قدم اول توجه کنید که تفاوت حراج پیوسته و ناپیوسته در بورس به قیمت سهام و ارزندگی آن، بورسی یا فرابورسی بودن بستگی ندارد بلکه در تفاوت حراج پیوسته و ناپیوسته تفاوت در پیوستگی است. قبل از وارد شدن به بحث حراج پیوسته و حراج ناپیوسته بدانید که کلمه حراج به معنای تخفیف بر سهام ها نیست بلکه بیانگر دو مرحله داد و ستد است. حال به بحث اصلی خود برمی‌گردیم. حراج پیوسته و ناپیوسته به چه معناست؟
حراج پیوسته چیست؟
حراج پیوسته زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت خریدار با قیمت فروشنده مطابقت پیدا کند. یعنی چه؟ در بورس یا فرابورس، فروشنده یک قیمت را پیشنهاد می‌دهد. سپس خریداران پیشنهادات خود را ارائه می‌دهند و به محض تطبیق قیمت خریدار با قیمت فروشنده معامله انجام می‌شود. به عبارت دیگر حراج پیوسته طبق قیمت توافقی بین فروشنده و خریدار انجام می‌شود و با وارد کردن قیمت خریدار در سامانه معاملاتی و تطبیق قیمت با قیمت فروشنده معامله انجام می‌شود. قیمت‌های حراج پیوسته کاملاً قانونی بوده و مطابق یا قیمت های روز و با توجه به حراج ناپیوسته تعیین می‌شود. حراج پیوسته همان خرید و فروش روزانه است که از ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ صورت می‌گیرد.
مثال: فرض کنید در بازه زمانی ۹ تا ۱۲:۳۰ دقیقه سفارش خرید یک نماد را ثبت می‌کنید. بازه نوسانات قیمتی سهام مورد نظر شما بین ۱۵۰۰ تا ۲۹۰۰ است. قیمت حال حاضر سهام ۲۷۵۰ است. شما قیمت خرید خودتان را ۲۸۰۰ ثبت می‌کنید. حال طبق حراج پیوسته به محض اینکه فروشنده ای با قیمت پیشنهادی شما وجود داشته باشد با توافق بر سر یک قیمت معامله انجام شده و سامانه معاملاتی سهام را برای شما ثبت و خریداری می‌کند.
توجه: قیمت در حراج پیوسته با توجه به حراج ناپیوسته زیر نظر خریدار و فروشنده پس از چانه‌زنی بر سر تعیین بازه قیمت مرجع تعیین می‌شود. بنابراین این قیمت کاملاً قانونی بوده و طبق توافقات خریدار و فروشنده است.
حراج ناپیوسته چیست؟
حراج ناپیوسته که به آن حراج تک نرخی نیز گفته می‌شود به این صورت است که فروشنده قیمت پیشنهادی خود را ارائه می‌دهد و سپس تا ۳۰ دقیقه هیچ معامله‌ای انجام نمی‌شود و فقط سهم در مرحله سفارش گیری است. در این بازه زمانی ۳۰ دقیقه‌ای که هیچ معامله‌ای انجام نمی‌شود، امکان ثبت، تغییر و یا حذف سفارش نیز وجود دارد. حال پس از این مدت زمان معامله براساس بالاترین قیمت پیشنهادی و نزدیک ترین قیمت به قیمت فروشنده انجام می‌شود. این معامله نیز به دلیل رضایت دو طرف معامله بر قیمت پیشنهادی کاملاً قانونی است. زیرا دو طرف با هم بر سر یک قیمت به توافق رسیده‌اند. بازه زمانی حراج ناپیوسته بین ۸:۳۰ تا ۹ است. در این زمان فعالان حوزه بورس و سرمایه گذاری برای تعیین ارزش واقعی نماد شروع به چانه زنی می‌کنند تا بر سر ارزش واقعی نماد به یک توافق برسند و یک قیمت مرجع را اعلام می‌کنند و وارد مرحله حراج پیوسته می‌شوند. در حراج ناپیوسته به دلیل مشخص بودن قیمت مرجع نیازی به کشف قیمت نمی باشد. و فقط تعیین می سود که در بازه تعیین شده برای نماد مورد نظر کدام قیمت با توافق بیشتری بین خریدار و فروشنده همراه می باشد. سپس قیمت مرجع را برای حراج پیوسته اعلام می کنند.
مثال: فرض کنید در بازه زمانی ۸:۳۰ تا ۹ صبح که به آن بازه زمانی حراج ناپیوسته یا پیش گشایش گفته می‌شود هیچ معامله ای صورت نمی گیرد. سپس راس ساعت ۹ اگر قیمت خریدار با قیمت فروشنده تطابق داشته باشد معامله انجام می شود.
تفاوت حراج پیوسته و ناپیوسته
در حراج ناپیوسته، با توجه به قیمت نظری گشایش یا TOP می‌توان پس از وارد شدن معاملات به سامانه‌های معاملاتی، معاملات را انجام داد. شاید برای شما این سوال پیش بیاید که قیمت نظری گشایش چیست و چه معنایی دارد؟ بر اساس سفارش‌هایی که در مرحله گشایش با توجه به ساز و کارهای حراج ثبت شده‌اند، سامانه معاملاتی تی اس ای قیمتی را محاسبه کرده و آن را با عنوان قیمت نظری گشایش اعلام می‌کند. این قیمت همان قیمتی است که تمامی معاملات مرحله گشایش با استفاده از آن انجام می‌شود.
تمامی معاملات در حراج ناپیوسته دارای محدودیت دامنه نوسان قیمت هستند و تنها باید در بازه قیمتی از قبل تعیین شده انجام شوند. قیمت تعیین شده در حراج ناپیوسته همان قیمت مرجع در دوران حراج پیوسته خواهد بود. به این صورت که قیمت مرجع در حراج پیوسته طبق آخرین قیمت پایانی نماد معاملاتی تعیین می‌شود. حتی اگر هیچ معامله‌ای از طریق حراج ناپیوسته صورت نگیرد، باز هم این قانون صدق خواهد کرد.
دلیل روبرو شدن یک نماد با حراج ناپیوسته چیست؟
در برخی مواقع پیش می آید که یک شرکت به دلایلی نظیر تغییر کادر مدیریتی، تغییر سهام یا دلایلی نظیر آن تا اعمال تغییرات نهایی و ثبات شرایط نماد آن متوقف شده و به صورت موقت از سازمان بورس کنار گذاشته می‌شود. در اینجا ما با حراج ناپیوسته رو به رو می شویم. در زیر دلایل به وجود آمدن حراج ناپیوسته را برای شما آورده ایم. هرکدام از دلایل زیر خود دارای توضیحات مفصل می باشد که خارج از بحث این مقاله و فراتر از این مقاله می باشد. اما جهت آگاهی شما در خصوص دلیل به وجود آمدن حراج ناپیوسته این دلایل را به صورت مختصر در زیر برای شما آورده ایم و به توضیحاتی کوتاه بسنده کرده ایم.
برگزاری مجمع عمومی عادی سالیانه
این مجمع عمومی عادی به چند دلیل گفته شده در زیر صورت می‌گیرد:
تصویب صورت های مالی یا تقسیم سود: در این حالت بازگشایی نماد معاملاتی بدون محدودیت نوسانی از طریق حراج ناپیوسته صورت می‌گیرد.
اگر بازگشایی مجمع عمومی عادی سالیانه به دلیل تصویب صورت های مالی یا تقسیم سود نباشد در این صورت بازگشایی نماد معاملاتی که از طریق حراج ناپیوسته می باشد با محدودیت نوسانی صورت می‌گیرد. در صورتیکه برگزاری این مجمع به دلیل تغییر میزان سرمایه شرکت باشد، بازگشایی سهام معاملاتی بدون هیچ گونه محدودیت دامنه نوسان با حراج پیوسته صورت می گیرد.
افشای اطلاعات مهم و با اهمیت شرکت های ثبت شده: افشای اطلاعات با اهمیت شرکت های ثبت شده در سازمان به دو گروه الف و ب تقسیم می شوند. اگر این افشای اطلاعات با اهمیت در گروه الف قرار گیرد بازگشایی نماد معاملاتی در حراج پیوسته بدون محدودیت دامنه نوسان می باشد. و بلعکس اگر افشای اطلاعات در گروه ب قرار گیرد، نماد معاملاتی حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان انجام خواهد شد.
قانون نوسان ۵۰%: طبق این قانون نماد معاملاتی پس از توقف ۲ روزکاری، با محدودیت دامنه نوسان به صورت حراج ناپیوسته بازگشایی خواهد شد.
گره معاملاتی: در این حالت نماد در جلسه معاملاتی روز بعد با محدودیت دامنه نوسان و حراج ناپیوسته بازگشایی خواهد شد.
مشکوک بودن معاملات: در این حالت که شرکتی به دلیل مشکوک بودن معاملات به استفاده از اطلاعات نهایی یا دستکاری قیمت متوقف شود، سازمان بورس اقدام به اعلام توقف نماد معاملاتی این شرکت به عموم مردم می کند. همچنین بازگشایی این نماد معاملاتی نیز با حراج ناپیوسته با محدودیت دامنه نوسان انجام خواهد شد.
اگر در حراج ناپیوسته کشف قیمت یا معامله‌ای صورت نگیرد چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
در صورت عدم تطبیق قیمت خریدار با قیمت فروشنده بعد از بازه زمانی ۳۰ دقیقه ای و عدم انجام معامله در حراج ناپیوسته یا تایید نشدن معامله توسط سازمان بورس و ناظر بازار با تشخیص سازمان بورس و انجام بررسی‌های لازم پس از اطلاع رسانی حراج ناپیوسته یکبار دیگر در همان جلسه یا در ۹۰ دقیقه ابتدایی جلسه بعد مجدد تکرار خواهد شد. همچنین اگر بعد از جلسه مجدد کشف قیمت صورت نگیرد آخرین قیمت پایانی نماد، قیمت مرجع در دوره حراج پیوسته خواهد بود.
کلام پایانی
طبق موارد گفته شده در خصوص حراج پیوسته و ناپیوسته حراج پیوسته زمانی صورت می گیرد که قیمت خریدار و فروشنده با هم تطبیق داشته باشد و در صورت عدم تطبیق یا سایر موارد گفته شده در بالا، نماد معاملاتی مجدد برای کشف قیمت مرجع وارد حراج ناپیوسته می‌شود. و در یک کلام سهام پیوسته دنباله رو سهام ناپیوسته است. به عبارتی بعد از مشخص شدن بازه قیمت مرجع در بین ساعت ۸:۳۰ تا ۹ در حراج ناپیوسته، راس ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ حراج پیوسته شروع می‌شود.
