اوراق مشارکت چیست؟ به زبان ساده

در دنیای اقتصاد، اوراق بهادار به شکل‌های متنوعی ارائه می‌شوند. اوراق بهادار، قراردادها و سررسیدهایی هستند که دارای ارزش مالی بوده و قابل خرید و فروش در بازار هستند. هر نوع از اوراق بهادار، ارزش، ویژگی‌ها و عرضه‌کننده‌های مختلفی دارند که آن‌ها را از دیگر اوراق متمایز می‌کند. با توجه به توضیحاتی که ارائه دادیم ممکن است برای شما این سوال پیش بیاید که اوراق مشارکت چیست؟ اوراق مشارکت، نمونه‌هایی از اوراق بهادار در دنیای اقتصاد و سرمایه‌گذاری‌های کلان هستند که می‌خواهیم به صورت جامع به بررسی آن بپردازیم. اگر شما نیز می‌خواهید بدانید که اوراق مشارکت چیست و چگونه می‌توانید در آن سرمایه‌گذاری کرده و سود خوبی را از آن دریافت کنید، تا انتهای این مطلب از دلفین وست با ما همراه باشید.

اوراق مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت یا «Participation Paper» اوراقی هستند که توسط نهادهای بزرگ دولتی و خصوصی برای تأمین مالی پروژه‌های بزرگ عمرانی در کشور عرضه می‌شوند. هر سازمان یا نهادی که بخواهد برای تأمین کردن سرمایه لازم برای پروژه تولیدی یا خدماتی خود، اوراق مشارکت آن را به صورت عام منتشر کند، باید صدور و انتشار این اوراق را، به صورت کاملاً قانونی، زیر نظر بانک مرکزی به انجام برساند. لذا سود حاصل از خرید چنین اوراقی، توسط بانک‌ها یا دیگر مؤسسات مالی معتبر، به دارنده اوراق – در بازه‌های زمانی مقرر – پرداخت می‌شود. بنابراین، افراد وقتی بدانند که اوراق مشارکت چیست و چگونه می‌توان در آن سرمایه‌گذاری کرد، به احتمال زیاد، بخشی از سرمایه خود را به خرید چنین اوراقی اختصاص خواهند داد تا از سودهای تضمین شده‌ی آن بهره‌مند شده و ریسک سرمایه‌گذاری خود را به حداقل برسانند.
این نوع از اوراق با قیمت اسمی مشخص و برای مدت زمان معینی صادر می‌شوند. کسی که این اوراق را خریداری می‌کند، حتماً از سود تضمینی آن که تحت عنوان «سود علی‌الحساب» در نظر گرفته شده، بهره‌مند می‌شود. از جمله پروژه‌هایی که برای تأمین مالی به انتشار اوراق مشارکت وابسته هستند، می‌توان پروژه‌های ساخت بزرگ‌راه، راه‌آهن، تونل، سد، مجتمع‌های اداری و تجاری، نیروگاه‌ها، جاده و …. را نام برد که توسط نهادهایی چون راه‌سازی، شهرداری و دیگر مراکز دولتی و غیرانتقاعی به صورت عام عرضه می‌شوند.

سود اوراق مشارکت چیست و چقدر است؟

تعیین سود اوراق مشارکت در هر نوع از آن متفاوت است و به توجیه اقتصادی طرح عمرانی آن بستگی دارد. برای مثال، تصور کنید که یک شرکت بزرگ تولیدی، به فکر راه‌اندازی یک خط تولید جدید افتاده. حالا این شرکت پس از بررسی‌های لازم به این نتیجه می‌رسد که برای راه‌اندازی این واحد به 300 میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد. همچنین در طرح توجیه اقتصادی این تولیدی عنوان شده که واحد جدید پس از 3 سال، هزینه سرمایه‌گذاری شده را جبران کرده و سودآوری کلی شرکت هم در طول این مدت، سالانه حدود 20 الی 30 درصد افزایش پیدا خواهد کرد. معمولاً سود یک ساله اوراق مشارکت، برابر با 18 الی 22 درصد است. در چنین شرایطی، شرکت موردنظر می‌تواند با انتشار اوراق مشارکت، سرمایه موردنظر خود را تأمین کرده و براساس توجیه اقتصادی طرح خود، سود لازم را به خریداران بدهد که معمولاً مقدار این سود، از میانگین سود بانکی کمی بالاتر است تا افراد برای سرمایه‌گذاری در آن رغبت بیشتری داشته باشند.

مزایا و معایب اوراق مشارکت چیست؟

بیشتر افراد پس از اینکه می‌دانند اوراق مشارکت چیست، همچنان نسبت به خرید آن مردد هستند و نمی‌دانند که بهتر است سرمایه خود را صرف خرید آن کنند یا سرمایه‌شان را برای خرید سایر اوراق بهادار صرف نمایند. اگر شما نیز دچار چنین تردیدهایی شده‌اید، با بررسی مزایا، معایب و شرایط اوراق مشارکت زیر، به اطمینان خواهید رسید:

• بدون ریسک

همانطور که قبلاً هم عنوان کردیم، سرمایه‌گذاری بر روی اوراق مشارکت در بورس یا بازار آزاد، یک سرمایه‌گذاری بدون ریسک به حساب می‌آید. چراکه در نهایت، سود این اوراق به‌صورت علی‌الحساب در تاریخ مقرر به حساب خریداران اوراق واریز شده و هیچ دلیلی برای پرداخت نشدن وجود ندارد. کسی که می‌داند اوراق مشارکت چیست، به این موضوع واقف است که این اوراق تحت نظارت مستقیم بانک مرکزی منتشر شده و از نظر پرداخت سود، کاملاً تضمین شده هستند. پس فری‌ریسک بودن معامله اوراق مشارکت، یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های آن به حساب می‌آید.

• بازدهی پایین

معمولاً هر نوع معامله یا سرمایه‌گذاری که با ریسک پایینی همراه باشد، بازدهی پایینی هم خواهد داشت. ممکن است عکس این قضیه هم وجود داشته باشد، اما در مورد شرایط اوراق مشارکت، کم بودن ریسک در برابر کم بودن بازدهی، به‌صورت کامل صدق می‌کند. یعنی سود حاصل از خرید این اوراق، به نسبت سود حاصل از خرید سایر اوراق بهادار، کمتر است. بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند تا بیشتر خطر کنند و سودهای بیشتری بدست بیاورند تا اینکه سرمایه خود را به اوراق مشارکت بسپارند. شاید سود حاصل از خرید اوراق مشارکت بورس یا سایر انواع اوراق مشارکت، برای برخی‌ها بسیار مناسب باشد، اما افرادی که به دنبال کسب سود فراوان از سرمایه‌گذاری خود هستند، نمی‌توانند به سود سررسیدهای اوراق مشارکت بسنده کنند.

• معاف از مالیات

یکی از جذاب‌ترین وجه سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت، این است که سود این معاملات، معاف از مالیات قرار دارد. یعنی هیچ مالیاتی به سود خرید و فروش اوراق مشارکت وارد نیست. بنابراین افرادی که نسبت به پرداخت مالیات حساس هستند، می‌توانند با درک اینکه اوراق مشارکت چیست و چه مزایایی دارد، سرمایه خود را به خرید چنین اوراقی سپرده و از پرداخت هرگونه مالیات، معاف شوند.

• سررسیدهای طولانی

گفتیم که بیشتر اوراق مشارکت، برای تأمین مالی پروژه‌های عمرانی بزرگ، عرضه می‌شوند. بنابراین زمان سررسید این اوراق نیز به زمان اتمام آن پروژه‌ها وابسته است. به همین خاطر، معمولاً زمان سررسید اوراق مشارکت، بین دو تا پنج سال قرار دارد. همین طولانی بودن زمان سررسید، سبب می‌شود تا افرادی که به دنبال سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت هستند، کلاً دور سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت را خط بکشند. اما افرادی که سرمایه‌های راکد دارند و مایل هستند تا آن سرمایه را برای بلندمدت در یک امر تضمین شده، قرار دهند، قطعاً به سراغ خرید اوراق مشارکت خواهند رفت. البته لازم به ذکر است که تمام سود اوراق مشارکت، در پایان سررسید پرداخت نمی‌شود، بلکه سود آن تقسیم شده و در بازه‌های زمانی کوتاهتر به حساب افراد واریز می‌شود.

در ادامه مزایا اوراق مشارکت را بررسی می‌کنیم.

• فروش قبل از سررسید

ممکن است شخصی که اوراق مشارکت خریداری کرده، بنا به دلایلی بخواهد که قبل از رسیدن زمان سررسید، اوراق خود را به فروش برساند. هیچ مانعی برای فروش اوراق مشارکت، قبل از فرارسیدن زمان سررسید وجود ندارد. همچنین سود دوره سرمایه‌گذاری این افراد نیز برای آن‌ها لحاظ خواهد شد. برای مثال، شخصی که یک سال پس از خرید اوراق مشارکت با سررسید سه ساله خود، اقدام به فروش آن اوراق می‌کند، سود یکسال مشارکت خود را از شعبه بانکی که اوراق را خریده، دریافت خواهد کرد. اما معمولاً بانک‌ها در چنین شرایطی، سود تعلق گرفته را مقداری کاهش می‌هند. مثلاً سود 25 درصدی را به صورت 24 درصد یا سود 20 درصدی تعلق گرفته را به‌صورت 19 درصد به فروشنده پرداخت می‌کنند!
بنابراین حالا که می‌دانید اوراق مشارکت چیست و چه شرایطی دارد، تنها در صورتی این اوراق را بخرید که مطمئن باشید تا فرا رسیدن زمان سررسید، مجبور به فروش آن نیستید. البته این حالت در شرایطی رخ می‌دهد که شما اوراق را از بانک خریداری کرده باشید. اگر اوراق مشارکت در بورس باشد، شما می‌توانید بر طبق قیمت روز آن اوراق در بورس، فروش خود را قطعی کرده و از سود فروش خود نیز به صورت کامل بهره‌مند شوید.

• پرداخت دوره‌ای سود

همانطور که قبلاً هم اشاره کردیم، سود حاصل از خرید اوراق مشارکت، تنها در پایان دوره سرمایه‌گذاری واریز نمی‌شود. بلکه سود به‌صورت دوره‌ای – یک الی سه ماهه –  پرداخت می‌شود. سرمایه‌گذارانی که اوراق خود را در بازار پولی و بانک خریداری کرده‌اند، باید پس از فرا رسیدن دوره پرداخت خود، اصل اوراق را به بانک ببرند تا سود دوره خود را دریافت نمایند. البته افرادی که برگه‌های مشارکت خود را در صندوق امانات بانک نگهداری می‌کنند، می‌توانند با پرداخت چند درصد از سود، از بانک بخواهند که در هر دوره، بدون اطلاع به صاحب اوراق، سود تعلق گرفته را به حساب وی منظور نمایند.

مواردی که عنوان شد، مزایا و معایب اوراق بهادار مشارکت را برای شما روشن ساخت. حال شما با توجه به این گزینه‌ها می‌توانید در مورد واگذاری سرمایه خود به اوراق مشارکت، تصمیم‌گیری کنید.

انواع اوراق مشارکت

پس از ارائه تعریف اوراق مشارکت، حالا باید انواع این اوراق را بررسی کنیم تا ببینیم انواع اوراق مشارک چیست و چگونه عرضه می‌شود. به‌صورت کلی، این اوراق به‌صورت‌های زیر در دسترس افراد قرار می‌گیرند:

• اوراق مشارکت با نام و بی نام

قبل از اینکه موارد معامله یا بازارهای اوراق مشارکت را نام ببریم، باید بی‌نام بودن یا بانام بودن این اوراق را بررسی کنیم. وقتی در شرایط اوراق مشارکت، آن را به‌صورت «با نام» عرضه کنند، یعنی نام اشخاص بر روی برگه مشارکت درج می‌شود. بنابراین در صورت سرقت یا مفقود شدن این اوراق، دیگر اشخاص، نمی‌توانند آن را معامله کنند. حال اگر در شرایط اوراق مشارکت، آن را به صورت «بی‌نام» عرضه کنند، در این صورت، اوراق در وجه حامل بوده و کسی که آن را در دست دارد، دارنده آن اوراق محسوب می‌شود. بنابراین افرادی که سرمایه خود را به خرید چنین اوراقی اختصاص می‌دهند، برای حفظ امنیت، دارایی خود را در صندوق امانات بانکی نگه‌می‌دارند.

• اوراق مشارکت بورسی

اوراق مشارکت بورسی همان اوراقی هستند که در بستر بازار بزرگ بورس و فرابورس کشور، مورد معامله قرار می‌گیرند. این نوع از اوراق مشارکت، خود به سه صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند:

• به کسر: (این اوراق با قیمتی پایین‌تر از قیمت اسمی به فروش می‌رسند و سود اصلی حاصل از آن برای خریدار نیز در مابه‌التفاوت قیمت خرید و قیمت اسمی سررسید قرار دارد. خرید این نوع از اوراق، یک سرمایهگذاری کوتاه‌مدت خواهد بود)
• قابل تعویض با سهام: (این اوراق نیز توسط شرکت‌های سهامی عام در بورس منتشر می‌شوند و در سررسید نهایی خود، با دیگر سهام شرکت‌های بورس، قابل معاوضه هستند. یعنی به جای پرداخت قیمت، می‌توان به جای آن، سهام دیگر را خریداری کرد)
• قابل تبدیل به سهام: (این گونه اوراق نیز توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و در سررسید نهایی، به سهام شرکت مربوطه خود تبدیل می‌شوند)

افراد می‌توانند در بستر سازمان بورس و اوراق بهادار کشور، اوراق مشارکت را به سه صورت فوق خریداری کرده یا به فروش برسانند.

• اوراق مشارکت غیر بورسی

اوراق مشارکت شرکت‌های غیر بورسی، اوراقی هستند که تحت نظارت بانک مرکزی منتشر شده و در شعب بانک‌های عامل، قابل خریداری یا فروش هستند. در واقع، این نوع از اوراق در بازار آزاد و پولی معامله می‌شوند و ربطی به بورس ندارند. این اوراق می‌توانند به صورت‌های زیر نیز وجود داشته باشند:

• ارواق مشارکت بانک مرکزی: (این اوراق برای محقق کردن اهداف اقتصادی دولت، توسط بانک مرکزی ارائه می‌شوند و دیگر بانک‌های عامل هم می‌توانند آن را بازخرید کنند)
• اوراق مشارکت نهادهای دولتی و خصوصی: (این اوراق، دقیقاً با هدف تأمین مالی پروژه‌های کلان در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرند. همچنین شرکت‌های غیر دولتی نیز با هدف تأمین مالی خود و با تضمین بانک مرکزی، دست به انتشار اوراق مشارکت می‌زنند)

اگر بخواهیم بدانیم که اوراق مشارکت چیست و چه انواعی دارد، می‌توان آن را به صورت فوق دسته بندی کرد. البته موارد فوق نیز، خود دارای زیرمجموعه‌های دیگری هستند که در هنگام خرید یا فروش، می‌توانید آن‌ها را بررسی کرده و بسته به ویژگی‌ها، مقدار سود و زمان سررسید هریک از آن‌ها، اوراق مورد نظر خود را در بازار بورس یا در بازار آزاد معامله نمایید.

چگونه اوراق مشارکت بخریم؟

قطعا هدف بیشتر فعالان بازارهای مالی افزایش سرمایه است و روش های مختلف افزایش سرمایه وجود دارد که افراد با توجه به شرایط خود از آن استفاده می‌کنند.

هدف نهایی از خرید اوراق مشارکت می‌تواند افزایش سرمایه باشد که برای خرید این اوراق در بازار آزاد، باید مراحل زیر طی شود:

• باید اوراق مشارکت خود را انتخاب نمایید. شما می‌توانید از طریق روزنامه‌ها، کانال‌های خبری و … از انتشار اوراق مشارکت جدید باخبر شده و در زمان پذیره‌نویسی برای خرید آن داوطلب شوید.
• پس از انتخاب اوراق موردنظر خود، حالا باید به همراه مدارک شناسایی خود – شناسنامه و کارت ملی – به یکی از شعب بانکی ارائه کننده اوراق موردنظرتان مراجعه کرده و بسته به مقدار سرمایه خود، اوراق‌تان را دریافت نمایید. همچنین در هنگام فروش نیز، باید به همان شعبه مراجعه کرده و اوراق‌تان را به فروش برسانید.

مراحل خرید اوراق مشارکت

برای خرید اوراق مشارکت در بورس نیز باید مراحل زیر طی شود:

• انتخاب یکی از اوراق مشارکتی که در بورس معامله می‌شوند از طریق صفحه زیر: http://www.fipiran.com/Market/LupOTCO
• دریافت کد بورسی یا کد معاملاتی برای فعالیت در بازار بورس و اوراق بهادار
• سفارش خرید اوراق مشارکت در پنل بورسی اختصاصی خود
• اوراق خریداری شده در پرتفوی شما وجود دارند و شما هرگاه که بخواهید، می‌توانید سفارش فروش آن را ثبت کرده و اوراق خود را از طریق پنل بورسی‌تان به فروش برسانید.
• اگر به هر دلیلی، اوراق موردنظر شما در سامانه آنلاین کارگزاری وجود نداشت، درخواست خرید خود را باید به صورت حضوری به کارگزاری بورس تحویل دهید.

نکات تکمیلی خرید و فروش اوراق مشارکت

پس از این که فهمیدیم اوراق مشارکت چیست و چگونه می‌توانیم برای خرید آن اقدام کنیم، باید با دیگر نکات و زوایای سرمایه‌گذاری در این زمینه هم آشنا باشیم. چرا که تنها با آگاهی از این‌که اوراق مشارکت چیست، نمی‌توان همه چیز را در مورد آن درک کرد. پس اگر شما نسبت به سرمایه ‌گذاری در اوراق کنجکاو هستید، لازم است تا نکات زیر را در نظر داشته باشید:

• معمولاً قیمت اسمی هر واحد از اوراق مشارکت، برابر با 1/000/000 ریال یا صد هزار تومان است. همچنین حداقل مقدار سرمایه اولیه برای خرید اوراق مشارکت، باید برابر با خرید 10 ورق، یعنی یک میلیون تومان باشد.
• در صورتی که اوراق مشارکت در بورس خریداری شده باشند، سود دوره‌ای این اوراق به حساب بانکی که فرد خریدار در هنگام خرید اوراق معرفی کرده، واریز می‌شود. در بانک نیز، سود را به حساب مستقیم فرد واریز می‌کنند.
• کسی که می‌داند اوراق مشارکت چیست و آن را خریداری می‌کند، سود قطعی آن را به همراه اصل سرمایه خود در انتهای سررسید دریافت خواهد کرد. البته سود قطعی پروژه‌ی مشارکتی نیز در کنار سود علی‌الحساب محاسبه خواهد شد. یعنی اگر مقدار سود قطعی پروژه در پایان سررسید از سود پیش‌بینی‌شده علی‌الحساب بیشتر باشد، مقدار سود مازاد به خریدار پرداخت خواهد شد. اگر این مقدار کمتر از سود علی‌الحساب باشد، ضرری متوجه فرد خریدار نیست و در هر صورت، سود اولیه به وی خواهد رسید.
• برای درک بهتر این‌که اوراق مشارکت چیست و در چه صورتی می‌توان در آن سرمایه‌گذاری کرد، از افراد متخصص در این زمینه مشورت بگیرید تا بعدها از سرمایه‌گذاری خود پشیمان نشوید.
• قبل از خرید هرگونه اوراق مشارکت، مواردی چون «بانام یا بی‌نام، تاریخ سررسید نهایی، دوره‌های واریز سود، درصد سود علی‌الحساب، مبلغ سرمایه اسمی و ….» را در مورد اوراق بررسی نمایید.

سخن نهایی

سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت، یک سرمایه‌گذاری بلندمدت، بدون ریسک با بازدهی کم است. اگر شما می‌خواهید به صورت اختصاصی در بازارهای مالی به معامله پرداخته و سرمایه خود را در کوتاه‌مدت و میان‌مدت افزایش دهید، خرید اوراق مشارکت را به شما توصیه نمی‌کنیم. اما اگر شغل ثابتی دارید که وقت کافی برای رصد کردن بازار را برای شما باقی نمی‌گذارد یا در کل علاقه زیادی به چک کردن روزانه قیمت‌ها ندارید و می‌خواهید با فراغت از رصد کردن بازارها به زندگی خود ادامه دهید، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، گزینه ایده‌آلی برای مدیریت سرمایه‌های شما خواهد بود! اغلب اوراق مشارکت به صورت بی‌نام و مانند اسکناس هستند؛ بنابراین باید در نگهداری آن کوشا باشید. اگر هنوز برای سرمایه‌گذاری در این زمینه شک دارید، یکبار دیگر این متن را بخواهید تا دقیق‌تر بدانید که اوراق مشارکت چیست و با اطمینان بیشتری در آن ورود کرده یا آن را حذف کنید.