مهندسی مالی باعث شده است تا خرید و فروش در بازارها با گزینه‌های زیادی برای معامله‌گران همراه باشد. به طوری که گاهی می‌توان با استفاده از یک سری ابزارهای خاص، ریسک هر نوع از معاملات را کاهش داد. یکی از مهم‌ترین ابزارهای کاهش ریسک معامله در بازارها مالی بورس و خارج از بورس، ابزار مشتقه است. کسی که در بازارهایی مانند بورس، فارکس، طلا، نفت، کالا و …. فعالیت می‌کند، به کمک اوراق یا ابزار مشتقه می‌تواند سطح امن‌تری از معامله را تجربه کند. اما لازمه‌ی استفاده از چنین ابزاری، آشنایی با انواع آن است. در این مطلب به بررسی انواع اوراق مشتقه، مزایا، معایب، کاربرد و ویژگی‌های هرکدام خواهیم پرداخت. شما چه یک معامله‌گر مبتدی باشید و چه یک معامله‌گر حرفه‌ای، در هر صورت این مطلب می‌تواند آگاهی و یادآوری خوبی برای معاملات بعدی شما باشد.
بازار ابزار مشتقه چیست؟
«ابزار مشتقه» یا «ابزار برگرفته» «Derivative Contract» همانطور که از نام آن هم پیداست، به اوراق یا قراردادهایی گفته می‌شود که از دارایی دیگر مشتق شده‌اند و ارزش آن‌ها به ارزش همان دارایی‌ها بستگی دارد. پس می‌توان گفت که اوراق و ابزار مشتقه خود ارزش مستقلی ندارند. دارایی پایه این اوراق می‌تواند ارز کشورها، یک کالای خاص، انرژی (نفت)، طلا، سهام بورس یا سایر سرمایه و دارایی‌های مالی باشد. به هر بازاری که امکان چنین ابزاری را فراهم کند، بازار ابزار مشتقه گفته می‌شود.
برای درک این ابزار می‌توانیم به یک مثال ملموس متوصل شویم. تصور کنید تنها منبع درآمد یک کشاورز، محصولات کشاورزی وی است. اگر حوادث و شرایط آب و هوایی بر کاهش محصول او تأثیر بگذارند، کشاورز در تمام طول سال با کمبود بودجه برای رفع نیازهای اقتصادی‌اش روبه‌رو خواهد بود. اگر هم شرایط کلاً مساعد باشد و در نهایت محصول خوبی برداشت کند، هزینه‌های سالانه وی به کلی تأمین خواهند شد. اما اینکه شرایط جوی در سال جاری بر وفق مراد کشاورز پیش برود یا نرود، کاملاً نامعلوم است. البته به غیر از این موارد، کاهش نرخ محصول در زمان برداشت، آفت‌زدگی و دیگر حوادث نیز می‌توانند بر کاهش درآمد و فروش کشاورز تأثیر بگذارند. بنابراین چنین فعالیتی با ریسک بسیار بالایی همراه است.
با چنین شرایطی، کشاورز می‌تواند با پیش‌فروش کردن محصولات خود، ریسک فعالیت خود را کاهش دهد و زودتر از موعد برداشت به نقدینگی برسد. ماهیت ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی نیز مانند پیش‌فروش این کشاورز عمل کرده و ریسک معاملات را برای افراد کاهش می‌دهد.
ابزارهای مالی مشتقه چگونه معامله می‌شوند؟
ارزش اوراق بهادار مشتقه اگرچه به قیمت دارایی پایه آن بستگی دارد، اما خود این اوراق به صورت مستقل قابل معامله در بین معامله‌گران بازارهای مالی هستند. یعنی شما می‌توانید به‌جای معامله‌ی ارز، سهام و ….. مستقیماً ابزارهای مشتقه آن‌ها را معامله کنید!
انگیزه انجام معاملات مشتقه از کجا می‌آید؟
ابزار مشتقه این امکان را به ما می‌دهند تا معاملاتی را در زمان حال برای آینده انجام دهیم. حالا ممکن است در نهاد این معاملات سود سرشار یا زیان بسیاری نهفته باشد. بنابراین اصلی‌ترین انگیزه برای استفاده از ابزار مشتقه، همین ناآگاهی از آینده است. اما اگر شما یک تحلیل‌گر خبره باشید، ابزار مشتقه می‌تواند سود بسیاری برای شما در پی داشته باشد.
برای مثال، اگر شما طبق تحلیل‌های خود به این نتیجه برسید که قیمت دارایی مانند نفت یا یک فلز خاص در چند ماه آینده چند برابر می‌شود، آن دارایی را در حال حاضر به صورت آتی معامله می‌کنید و پس از چند ماه سود بسیاری نصیب‌تان می‌شود. البته این ابزار برای تولیدکنندگان کالای اساسی مانند کشاورزان سود بسیاری دارد. چراکه آنان زودتر از موعد برداشت به نقدینگی خود دست می‌یابند.
سابقه استفاده از ابزار مشتقه در جهان
سابقه استفاده از اوراق مشتقه در جهان به صدها سال پیش برمی‌گردد. حتی در قرون وسطی نیز مدارکی به جا مانده که نشان می‌دهد مردم آن زمان بر طبق تحویل محصول در آینده، اقدام به عقد قرارداد با نرخ ثابت می‌کردند؛ نمونه‌های بسیاری از این معاملات را در بازار ژاپن نیز می‌توان یافت. اما زمان دقیق آغاز این معاملات مشخص نیست. بنابراین باید به اولین معاملات رسمی مشقته رجوع کنیم. در واقع در سال ۱۸۴۸ میلادی بود که برای اولین بار، بورس شیکاگو به عنوان اولین بازار آتی نظام‌مند شروع به فعالیت کرد.
بازار آتی شیکاگو ابتدا تنها برای غلات کاربرد داشت که در آن کشاورزان محصولات خود را برای تحویل در آینده با نرخ مشخصی پیش‌فروش می‌کردند. سرانجام این معاملات در قرن بیستم میلادی به سرعت افزایش پیدا کرد؛ به طوری که بازارهای بورس کالای شیکاگو، بورس کالای نیویورک و بورس اختیار معامله شیکاگو، به برترین و پیشتازترین بازارهای مشتقه جهان تبدیل شدند. در همان زمان بود که اوراق قرضه و اوراق شاخص بورس نیز به عنوان اوراق مشتقه مالی تعیین شده و مورد معامله قرار گرفتند. اگرچه بازار نفت و فلزات گرانبها بیشترین سهم مشتقه را به خود اختصاص داده‌اند، اما مشتقات مالی مانند سهام و اوراق قرضه از محبوبیت بیشتری برخوردارند.
سابقه استفاده از ابزار مشتقه در ایران
اگرچه سابقه استفاده از اوراق و ابزار مشتقه در جهان به چند قرن پیش برمی‌گردد، اما سابقه این معاملات در ایران قدمت چندانی ندارد. در واقع، ایران برای اولین بار در سال ۱۳۸۷ در بورس کالا، معامله قراردادهای آتی برای معامله شمش طلا، مفتول مس و سکه طلا را آغاز کرد. از آن پس اوراق بهادار مشتقه دیگری نیز به بورس کالا و بورس اوراق بهادار تهران اضافه شدند. اما این نوع از معامله در ایران توسعه چندانی نداشته است و کارشناسان مالی بر این باورند که بازار مالی ایران باید بیشتر روی اوراق بهادار مشتقه در بخش‌های مختلف متمرکز شود تا رشد اقتصادی کلی را به همراه داشته باشد.
۳ مزیت اوراق مشتقه
قطعاً استفاده از اوراق بهادار مشتقه مزایای قابل توجهی دارد که سیستم اقتصادی جهان به‌صورت گسترده آن را در بازارهای مختلف اعمال کرده است. اگر بخواهیم برترین مزایای این نوع از اوراق را نام ببریم، سه مورد زیر در اولویت قرار دارند
افزایش معاملات
استفاده از اوراق مشتقه سبب می‌شود تا افراد و معامله‌گران با سلیقه‌های متفاوت بتوانند معاملات بیشتری را در بازار انجام دهند. گاهی پایین بودن قیمت اوراق مشتقه یک دارایی خاص به نسبت قیمت دارایی پایه، سبب می‌شود تا تقاضا برای آن اوراق بیشتر شده و در نتیجه نرخ معاملات کلی بازار نیز با افزایش همراه باشد.
کاهش ریسک
اصلی‌ترین مزیت اوراق بهادار مشتقه را می‌توان کاهش ریسک قیمت در نظر گرفت. در واقع با عقد قراردادهای مشتقه، هر دو طرف یک معامله (فروشنده و خریدار) با آگاهی و کارشناسی اقدام به معامله می‌کنند و هر دوی آن‌ها از تحمل شوک‌های ناشی از نوسانات قیمت در امان خواهند بود. طرفین در معاملات مشتقه از یک اطمینان نسبی برخودارند و استرس کمتری را تجربه می‌کنند، همین امر هم سبب می‌شود تا با خیال راحت به فکر تأمین دارایی قرارداد در زمان تعیین شده باشند.
نقدینگی بالا
مطمئناً هرکسی که سرمایه خود را برای خرید دارایی‌های مالی اختصاص می‌دهد، به دنبال راهی است تا نقدینگی سرمایه خود را بالا ببرد. وقتی نقدینگی یک بازار بالا باشد، افراد هر وقت اراده کنند، می‌توانند دارایی خود را به پول نقد تبدیل کرده و آن را از معامله خارج کنند. بازار اوراق مشتقه به دلیل اینکه هزینه مبادلات پایین‌تری نسبت به بازار بورس و دیگر بازارها دارد، معامله در آن با سرعت بیشتری انجام می‌شود و همین امر هم باعث جاری شدن نقدینگی است. بنابراین افرادی که خواستار سرمایه‌گذاری در بازارهایی با نرخ نقدینگی بالا هستند، اوراق مشتقه را انتخاب می‌کنند.
معایب اوراق مشتقه
ابزارهای برگرفته، علی‌رغم مزایایی که نام بردیم، معایبی نیز دارند که درصورت رعایت نکردن اصول معامله ممکن است داد و ستد این اوراق را به خطر بیندازد؛ این مشکلات به قرار زیر هستند:
- پیچیدگی معاملات مشتقه
تنوع و پیچیدگی معاملات مشتقه در طول زمان بیشتر می‌شود؛ به طوری که استفاده از آن‌ها به ابزارهای ریاضی پیشرفته نیاز پیدا می‌کند. این پیچیدگی سبب می‌شود تا افراد کمی بتوانند از نحوه معامله آن سردربیاورند و شرکت‌ها برای محاسبه سود و زیان مشتقه خود با مشکل روبرو خواهند شد. با این شرایط، امکان ورشکستگی بنگاه‌های اقتصادی به حداکثر می‌رسد! - افزایش بورس‌بازی
اگرچه ابزار مشتقه در ابتدا با هدف اصلی کاهش ریسک و قیمت ایجاد شدند، اما در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد معاملات مشتقه با انگیزه بورس بازی (خرید و فروش‌های پی در پی برای کسب سود بیشتر) انجام می‌شود. حتی اگر دلایل قانع کننده بورس بازاران را بپذیریم، باز هم این پدیده موجب آسیب رسیدن به بازارهای فراوانی شده است که نمی‌توان منکر این مشکل شد!
انواع ابزار مشتقه در بازارهای مالی
ابزار مشتقه به چهار صورت وسیع در بازارهای مختلف مالی جهانی و ملی مبادله می‌شوند که آگاهی از شیوه معامله هرکدام از آن‌ها برای معامله‌گران ضروری است. این چهار مدل مشتقه به قرار زیر هستند:
قرارداد آتی «Future Contract»
قرارداد آتی یا «پیمان آتی» به اوراق بهاداری گفته می‌شود که می‌توان آن‌ها را در بازارهای مالی معامله کرد. در این اوراق، فروشنده و خریدار بر سر زمان و قیمت مشخصی به توافق می‌رسند تا دارایی خاصی را مورد معامله قرار دهند. در این قراردادها، قیمت توافق شده پرداخت می‌شود و زمانی در آینده برای تحویل دارایی به خریدار نیز تعیین می‌شود. همانطور که از نام این نوع از اوراق هم پیداست (آتی به معنای آینده)، توافق دو نفر برای انتقال دارایی به آینده موکول می‌شود. این قراردادها در ابتدای پیدایش در دهه ۷۰ میلادی، تنها به محصولات کشاورزی و سوخت‌های فسیلی اختصاص داشت، اما در حال حاضر این اوراق برای معامله انواع دارایی‌های فیزیکی و غیرفیزیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
برای درک این نوع از معاملات می‌توان باغداری را در نظر گرفت که می‌داند در ۶ ماه آینده، ۱۰۰ تن سیب از باغ خود برداشت می‌کند. این باغدار می‌تواند از همین حالا با یک نرخ مشخص ۱۰۰ تن سیب خود را به فروش برساند (پیش‌فروش کند)، در این صورت ۶ ماه دیگر قیمت هر کیلو سیب هرچقدر که باشد، باغدار مؤظف است تا طبق قرادادی که بسته با قیمت تعیین شده در آن، مقدار سیب برداشتی خود را به خریدار تحویل دهد.
قرارداد آتی برای کالای فیزیکی (نفت خام، شمش طلا، زعفران، زیره، فلزات، گندم و …..) و غیرفیزیکی (سهام، شاخص و ….) مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قرارداد فُروارد «Forward Contract»
قرارداد فروارد از نظر ماهیت شبیه به قرارداد آتی است؛ یعنی دو طرف یک معامله بر سر زمان تحویل مشخص یک دارایی با قیمت ثابت به توافق می‌رسند. اما وجه تمایز قرارداد فروارد با قرارداد آتی در این است که قرارداد آتی در بستر بورس انجام می‌شود، اما قرارداد فروارد خارج از بورس صورت می‌گیرد. همین اختلاف اصلی سبب شده است تا بین این دو تفاوت‌های دیگری نیز ایجاد شود که از جمله آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- قراردادهای آتی استاندارد، اما قراردادهای فروارد غیراستاندارد هستند.
- دو طرف معامله‌کننده در قرارداد آتی نیاز نیست که همدیگر را بشناسند، چراکه این کارگزار است که معامله را صورت می‌دهد. اما در قرارداد فروارد، دو طرف معامله باید همدیگر را بشناسند، چراکه معامله آن‌ها به صورت مستقیم صورت می‌گیرد.
- نرخ و قیمت دارایی در قرارداد آتی کاملاً مشخص و شفاف است، اما این شفافیت در قراردادهای فروارد وجود ندارد.
علاوه بر این موارد، تفاوت‌های دیگری نیز بین این دو قرارداد مشتقه وجود دارد که آن‌ها را به دو گروه مجزا از ابزار مشتقه تبدیل کرده است. البته نوع دارایی و کیفیت آن در هر دوی این قراردادها کاملاً مشخص است، اما ریسک قرارداد فروارد از قرارداد آتی بیشتر است، چراکه طرفین باید از سلامت مالی یکدیگر مطمئن شوند، این اطمینان در اوراق آتی توسط سازمان بورس تأیید می‌شود و جای نگرانی ندارد.
قرارداد اختیار معامله «Option Contract»
قرارداد اختیار معامله یکی از جذاب‌ترین و البته پیچیده‌ترین نوع ابزار مشتقه است که در آن دو طرف (خریدار و فروشنده) به توافق می‌رسند تا معامله‌ای را در آینده انجام دهند. در این قرارداد، فرد خریدار مبلغ معینی را پرداخت می‌کند تا در زمان تعیین شده و قیمت عنوان شده در قرارداد، حق خرید یا فروش یک دارایی خاص را دریافت کند. فرد فروشنده هم در برابر مبلغی که دریافت می‌کند، حق خرید و فروش دارایی را به شخص خریدار واگذار می‌نماید.
در این توافق صورت گرفته، شخص خریدار اختیار این را دارد تا از حق خود بگذرد و معامله را انجام ندهد، در این صورت مبلغ پرداختی وی هم از دست خواهد رفت. اما شخص فروشنده هر وقت که خریدار اراده کند، مجبور به اجرای مفاد قرارداد خواهد بود. معمولاً معامله‌گرانی که توان ریسک بالا دارند، به سراغ قرارداد اختیار معامله می‌روند، چون همانطور که عنوان کردیم، این نوع از قراردادها پیچیدگی و ریسک بالایی دارند. اگر شخصی بدون آگاهی وارد عقد چنین قراردادی شود، ممکن است خطرات بسیاری را در پیش روی خود ببیند.
قرارداد سوآپ «Swap Contract»
قرارداد سوآپ نیز نوعی دیگر از قراردادهای خارج از بستر بورس است که در بازار آزاد بین طرفین یک معامله عقد می‌شود و ماهیت آن نیز شباهت بسیاری به قراردادهای آتی دارد. در بین سایر معاملات خارج از بورس، امروزه قراردادهای سوآپ طرفداران بیشتری دارند. سوآپ را می‌توان مجموعه‌ای از قراردادهای آتی در نظر گرفت که در آن دو مفهوم نرخ «ثابت» و نرخ «شناور» به جای اصطلاحات «فروشنده» و «خریدار» استفاده می‌شود.
سوآپ در لغت به معنای یک معامله «پایاپای» است که در آن مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی آینده، بین طرفین معاوضه می‌شود. البته در زمان معامله هیچ مبلغی بین طرفین رد و بدل نمی‌شود و مقدار سوآپ در ابتدای معامله «صفر» است (این مورد در قراداد سوآپ ارزی استثنا دارد و طرفین مبلغ فرضی ارز را بین خود رد و بدل می‌کنند). چون در سوآپ با مجموعه‌ای از جریان‌های نقدی روبه‌رو هستیم، طبیعتاً زمان‌های پرداختی متنوعی هم در قرارداد قید می‌شود. در سوآپ همیشه دوره تسویه «Settlement Period» به دوره تسویه دو تاریخ زمانی اطلاق می‌شود که باید در آن پرداختی صورت بگیرد. این قراردادها همچنین یک تاریخ خاتمه « Termination Date» مشخص دارند که در آن پرداختی‌ها به اتمام می‌رسد.
قرداد سوآپ نیز مانند دیگر قردادهای خارج از بورس با ریسک اعتباری بالایی همراه است. چراکه هرگاه یکی از طرفین در انجام مفاد قرارداد قصور کند، این ریسک عینیت پیدا می‌کند.
ریسک «نکول» در قراردادهای مشتقه به چه معناست؟
نُکول در فرهنگ لغت معین به معنای «خودداری از پرداخت وجه یک حواله، قراداد، برات و مانند آن» تعبیر شده است. این اصطلاح در تعریف و تفسیر ریسک‌های سرمایه‌گذاری به کار برده می‌شود. در واقع هرگاه یکی از طرفین یک قرارداد نتواند به همه یا بخشی از تعهدات خود نسبت به طرف مقابل – به‌صورت خواسته یا ناخواسته – عمل کند، در این شرایط می‌گویند که نُکول صورت گرفته است.
اگرچه مفهوم قراردادهای مشتقه، مفاهیم نسبتاً تازه‌ای هستند که با ورود بورس در زندگی اقتصادی مردم رواج پیدا کرده‌اند، اما مفهوم نکول از گذشته‌های دور وجود داشته است. در واقع از دیرباز وقتی مردم وام یا قرضی را به کسی می‌دادند، احتمال نکول را در نظر می‌گرفتند؛ چراکه ممکن بود طرف وام گیرنده نتواند به تعهد خود مبنی بر پرداخت وجه دریافتی پایبند باشد.
در ابزارهای مشتقه خارج از بورس نیز، چون هیچ نهاد نظارتی برای انجام صحیح قراردادها وجود ندارد، همواره این نوع از معاملات با ریسک نکول روبه‌رو هستند. این در حالی است که قرادادهای مشتقه آتی که در بورس صورت می‌گیرد، این ریسک را با شدت کمتری تجربه می‌کنند. چراکه افراد و شرکت‌هایی که در بورس قرارداد آتی می‌بندند، قبلاً به صورت کامل مورد بررسی قرار گرفته و صحت فعالیت و سلامت مالی آن‌ها تضمین شده است.
چگونه وارد بازار مشتقه بورس کالای تهران شویم؟
با توجه به اطلاعاتی که تا اینجا در مورد انواع ابزار مشتقه ارائه دادیم، احتمالاً ترغیب شده باشید تا شما نیز برای انجام چنین معاملاتی دست به کار شوید. خوشبختانه بورس کالای ایران امکان عقد چنین قراردادهای مشتقه را برای معامله‌گران ایرانی فراهم کرده است. اما برای ورود به این بازار و انجام قراردادهای مشتقه، باید مراحل زیر طی شود
-
دریافت کد بورسی
برای ورود به بورس کالای تهران، باید ابتدا در سامانه سجام «sejam.ir» اطلاعات شخصی خود را وارد کنید تا احراز هویت شما انجام شود، سپس به یکی از کارگزاری‌های معتبر کشور مراجعه کرده و حساب بورس کالای خود را فعال کنید. البته اگر شما قبلاً برای دریافت کد بورسی و معامله در بازار بورس اوراق بهادار ثبت‌نام کرده باشید، دیگر نیازی به مراجعه دوباره به سجام نیست؛ فقط کافیست به کارگزار مربوطه خود مراجعه کرده و مدارک مربوط به بورس کالا را تکمیل فرمایید.
-
افتتاح حساب عملیاتی
برای استفاده از قابلیت اوراق و قراردادهای مشتقه بورس کالای ایران، باید داوطلبان در یکی از بانک‌های عامل «ملت»، «سامان» یا «رفاه» حساب باز کنند. لازم به ذکر است که حساب در بانک‌هایی غیر از این سه بانک عامل، مورد پذیرش بورس کالا نیست و حتماً باید حساب موردنظر افتتاح شود. (اطلاعات کاملتر از طریق کارگزاری کسب شود)
-
ثبت سفارش
پس از اینکه تأییدیه‌های لازم برای فعالسازی حساب مشتقه شما تکمیل شد، آن‌گاه می‌توانید به ثبت سفارش اوراق آتی بپردازید. اما قبلاً باید صلاحیت حرفه‌ای و مالی خود برای انجام چنین معاملاتی را به کارگزار – طی آزمون – ثابت کرده باشید.
کلیه مراحل انجام معاملات مشتقه در کارگزاری‌های مربوطه انجام می‌شود. در هرکدام از بخش‌های ورود و انجام آن‌ها به مشکل روبه‌رو بودید، به دفتر کارگزار مربوطه خود مراجعه فرمایید. کارگزاری‌های آگاه، آپادانا، آبان، آراد ایرانیان، آتی‌ساز بازار، آریا نوین، اقتصاد بیدار و آفتاب درخشان خاورمیانه در رأس لیست کارگزاری‌های برتر بورس اوراق بهادار و کالای ایران قرار دارند.
آیا همه می‌توانند از ابزار مشتقه استفاده کنند؟
هرکسی که دارای کد بورسی باشد، می‌تواند ابزارهای مشتقه مالی مانند قراردادهای آتی را به انجام برساند. اما طبق تجربه، افراد مبتدی که آشنایی چندانی با روند معاملات بورس ندارند، نمی‌توانند در بازار ابزار مشتقه حرفی برای گفتن داشته باشند. بازار قراردادهای مشتقه، پیچیده‌تر از معاملات بورس و اوراق بهادار است و تنها افرادی می‌توانند از طریق آن‌ها سود کنند که با روانشناسی بازار آشنا باشند.
افراد مبتدی می‌توانند ابتدا با خرید سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری شروع کرده و سپس با فراگیری دانش تحلیل تکنیکال و فاندامنتال، وارد روند مستقیم معاملات شده و سپس به بازار اوراق مشتقه راه پیدا کنند.
سخن نهایی
ابزار مشتقه یکی از جذاب‌ترین نوع معامله در بازارهای مالی است که ضمن کاهش ریسک، به معاملات تنوع بخشیده است. اگرچه این قراردادها با هدف کاهش ریسک ایجاد شده‌اند، اما ورود بدون آگاهی به معاملات مشتقه می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین بهتر است ابتدا با معامله در بورس اوراق بهادار کاملاً آشنا شوید و سپس به بورس کالا بپیوندید. کارشناسان دلفین‌وست می‌توانند دانش کافی برای آغاز چنین معاملاتی را به شما یاد دهند. یادتان باشد وقتی با آگاهی وارد یک مسیر می‌شوید، امکان موفقیت شما چندین برابر می‌شود. این در حالی است که اقدام خودسرانه برای معاملات سطح بالا می‌تواند ضررهای بسیاری را در پی داشته باشد. بنابراین با آموزش و آگاهی کافی وارد مسیر معاملات مشتقه شوید و از آن لذت ببرید.
برای یادگیری “ابزار مشتقه” مسیر زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم:
