با توجه به فراگیر شدن سهام‌داری بورس در بین مردم کشورمان، علاقه به خرید و فروش سهام و به‌خصوص عرضه‌های اولیه، اهمیت زیادی پیدا کرده است. اما بخش بزرگی از سرمایه‌گذاران بورس افرادی هستند که به تازگی وارد این بازار شده‌اند. بیشتر این سرمایه‌گذاران مبتدی تصور می‌کنند که خرید عرضه اولیه سهام به معنای سود ۱۰۰درصدی و حتی بالاتر برای آن‌ها است. اما آیا این تصور حقیقت دارد؟ ما قصد داریم در این مطلب با بررسی تمام جزئیات عرضه اولیه سهام در بازار بورس تهران، به حقیقت سودده بودن یا نبودن عرضه‌های‌اولیه پی ببریم.

عرضه اولیه سهام در بورس چیست؟

شرکت‌های زیادی در بازار بورس تهران حضور دارند که سهام آن‌ها روزانه مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد. همه این شرکت‌ها روزی برای اولین بار سهام خود را از فیلترهای سازمان‌های نظارتی بورسی کشور گذرانده‌اند تا بتوانند سهام خود را از طریق این بازار ملی به خریداران واگذار کنند. اولین سهامی که هر شرکت پس از ورود به بازار بورس، به‌صورت گسترده عرضه می‌کند را «عرضه اولیه سهام»  یا «Initial Public Offering» می‌گویند. وقتی یک شرکت برای اولین بار سهام خود را در بورس عرضه می‌کند، به این معنی نیست که آن شرکت تازه‌کار است. ممکن است یک شرکت سال‌ها سابقه درخشان در کارنامه خود داشته باشد اما به تازگی سهام خود را وارد بازار بورس کرده باشد. البته شرایط ارائه عرضه‌های اولیه به نسبت سایر سهام موجود در بورس، کمی متفاوت است که در ادامه به چگونگی خرید آن نیز اشاره خواهیم کرد.

خرید عرضه اولیه سهام

وقتی یک شرکت بخواهد عرضه اولیه خود را ارائه کند، این خبر به‌صورت سراسری از طریق خبرگزاری‌های مربوط به بورس (سایت‌های معتبر بورسی) و کارگزاری‌های مختلف اعلام می‌شود. حتی برخی از کارگزاری‌های بورس کشور، ارائه عرضه اولیه را به صورت یک گزینه در پنل کاربری اعضای خود ایجاد می‌کنند. هرکس که بخواهد عرضه اولیه‌ای را خریداری کند، ابتدا باید کد بورسی داشته باشد. آن‌گاه با استفاده از کد بورسی اختصاصی خود می‌تواند وارد پنل کاربری‌اش شده و اقدام به خرید عرضه اولیه کند.

برای گرفتن کد بورسی باید ابتدا اطلاعات شخصی خود را در سامانه «سجام» ثبت کرده و پس از دریافت یک کد ۱۰ رقمی از سجام، به یکی از شعب کارگزاری بورس کشور مراجعه کرده و حساب خود را نزد آنان افتتاح کنید. در حال حاضر بالغ بر ۵۰ کارگزاری با شعب مختلف در کشور وجود دارند که آماده خدمت‌رسانی به هموطنان هستند. شما می‌توانید در بین گزینه‌های موجود، کارگزاری مناسب خود را انتخاب کرده و کد بورسی خود را از آن اخذ کنید. آن‌گاه می‌توانید برای خرید عرضه اولیه یا هر سهام دیگر اقدام کنید.

آیا عرضه اولیه سهام همیشه سودآور است؟

یک باور عمومی در بین مردم ایجاد شده است مبنی بر: «خرید عرضه اولیه همیشه سودآور است!» اما عده‌ای از متخصصین بورس به این جمله اعتقاد ندارند و آن را رد می‌کنند. دلیل ایجاد این باور در بین عموم مردم، به سودآوری حدود ۹۰٪ عرضه اولیه‌های سال گذشته و سال جاری مربوط می‌شود. متخصصان معتقدند که: «اگرچه عرضه‌های اولیه سهام معمولاً سودآور هستند، اما عرضه‌های ضررده هم در بین آن‌ها دیده شده است!» با توجه به حجم‌های متفاوتی که برای عرضه‌های اولیه ارائه می‌شود، برای خرید هر عرضه اولیه باید ابتدا در مورد شرکت ارائه دهنده آن تحقیق کنیم.

چطور بفهمیم یک عرضه اولیه برای خرید مناسب است یا خیر؟

معمولاً عرضه‌های اولیه پس از مدتی سود عالی نصیب سهامدارن خود می‌کنند. متخصصان بورس موارد زیر را دلیل سودده بودن عرضه‌های اولیه اعلام کرده‌اند:

•  محدودیت تعداد سهام عرضه شده
  عرضه‌های اولیه با تعداد محدود (بخشی از سهام شرکت) ارائه می‌شوند و خریداران هم تنها با تعداد محدود می‌توانند خرید کنند (در زمان ارائه شدن عرضه اولیه، تعداد و رنج قیمت آن سهم به خریداران اعلام می‌شود و خرید بیشتر از مقدار تعیین شده برای سهامداران امکان‌پذیر نیست). همین محدودیت عرضه و تقاضا، یکی از عوامل اصلی رشد عرضه اولیه پس از ارائه است. البته پس از مدتی عرضه و تقاضا برای سهم به حالت تعادل می‌رسد و رشد عرضه هم به فعالیت‌های شرکت مربوط می‌شود.
• عرضه شدن سهام اولیه با قیمت ارزانتر از ارزش واقعی آن‌ها
  معمولاً بیشتر عرضه اولیه‌ها با قیمت‌هایی پایین‌تر از ارزش واقعی‌شان ارائه می‌شوند و پس از ارائه در بورس قیمت‌ آن‌ها کم‌کم به قیمت واقعی‌شان نزدیک‌تر شده و منجر به رشد آن سهم‌ها می‌شود.
  بنابر چنین دلایلی، پس از ارائه هر عرضه اولیه بهتر است در مورد عملکرد، سابقه و مدیران آن شرکت کنید و ببینید آیا دلیل دوم برای آن سهام صدق می‌کند یا خیر؟ آیا آن شرکت سابقه معتبری داشته و قابلیت رشد دارد یا خیر؟
  بررسی عرضه‌های اولیه قبل از خرید به شما کمک می‌کند تا عرضه‌های بهتر را خریداری کرده و از خرید عرضه‌های کوچک و غیر سودده اجتناب کنید.

زمان فروش عرضه اولیه

براساس آن‌چه که تا کنون عنوان کردیم، می‌دانیم که عرضه‌ اولیه‌ها پس از ارائه وارد یک روند صعودی می‌شوند. البته این روند پس از مدتی به حالت تعادل می‌رسد و دیگر رشد صعودی آن متوقف می‌شود. برخی از سهامداران عرضه اولیه‌ها را تا مدت‌ها پس از ارائه در سبد خود نگه‌می‌دارند و برخی دیگر نیز با رسیدن به حد قابل توجهی از سود، عرضه‌های خود را می‌فروشند. اما اینکه بهترین زمان برای فروش عرضه اولیه، چه مدت پس از ارائه آن است، مشخص نیست. با توجه به روند صعودی متفاوتی که عرضه اولیه‌ها دارند، نمی‌توان یک زمان مشخص برای همه آن‌ها در نظر گرفت و مثلاً گفت یک ماه پس از خرید عرضه اولیه، آن‌ها را بفروشید! بنابراین بهتر است هر سهامدار بورس، یک حداکثر سود برای عرضه‌های اولیه خود در نظر بگیرد و پس از رسیدن به آن سود، سهام خود را بفروشد. مثلاً شما می‌توانید با رسیدن به سود ۱۰ الی ۵۰ درصدی عرضه اولیه‌ای که خریداری کرده‌اید، آن را بفروشید.

آیا می‌توان بدون نقدینگی، عرضه اولیه خریداری کرد؟

برای خرید عرضه اولیه، معمولاً باید روی پنل بورسی شما به مقدار خرید عرضه نقدینگی وجود داشته باشد. روند خرید عرضه اولیه در کارگزاری‌های مختلف کشور با هم تفاوت دارد. مثلاً برای خرید عرضه اولیه در بعضی از کارگزاری‌ها باید کل مبلغی که برای خرید عرضه لازم است را وارد پنل خود کنید تا بتوانید عرضه را خریداری کنید. این در حالی است که در بعضی دیگر از کارگزاری‌ها شما می‌توانید به اندازه موجودی نقدی خود روی پنل اقدام به خرید عرضه اولیه کنید (یعنی نیازی ندارد کل مبلغ عرضه را وارد حساب پنل کارگزاری‌تان کنید).

در برابر این دو نوع از کارگزاری که عنوان شد، نمونه‌های دیگری از کارگزاری‌ها هستند که برای جذب مشتری بیشتر، برای خرید عرضه اولیه به کاربران خود اعتبار می‌دهند. یعنی حتی اگر کاربران در زمان ارائه عرضه اولیه روی پنل کاربران‌شان پولی موجود نباشد، باز هم کارگزاران عرضه را برای ایشان خریداری می‌کنند. در این صورت اگر کاربر چند روز پس از خرید حساب خود را شارژ کند، صاحب عرضه اولیه می‌شود. اما اگر کاربر حساب پنل خود را شارژ نکند، کارگزاری عرضه را می‌فروشد و اعتبار خود را از آن کسر می‌کند.

اطلاعات مورد نیاز

وقتی یک عرضه اولیه ارائه می‌شود، اطلاعات خرید سهام آن با الگوی زیر در کارگزاری‌ها و وبسایت‌ها نشان داده می‌شود:

• تاریخ عرضه اولیه
•  تعداد کل سهام عرضه شده
• ساعت ثبت سفارش برای خرید عرضه
• سهمیه قابل خرید برای هر کد بورسی
• بازه قیمت سهم
• سایر شرایط

پس از دیدن این الگو لازم است تا به تمام جزئیات توجه کنید تا سفارش خود را به درستی ثبت کنید تا سهام مورد نظر به شما تعلق بگیرد. معمولاً در وارد کردن قیمت بهتر است نرخ سقف (بالاترین قیمت) را ثبت کنید. چون تعداد تقاضا برای عرضه‌های اولیه زیاد است، اگر قیمتی پایین‌تر از سقف را در نظر بگیرید، ممکن است عرضه به شما تعلق نگیرد. معمولاً هر عرضه اولیه تا مدت‌ها مورد توجه سهامداران بورس قرار می‌گیرد، اما مدتی پس از عرضه، توجه‌ها از آن برداشته می‌شود.

خرید عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ

در حال حاضر تمام عرضه اولیه‌ها با روش بوک بیلدینگ خریداری می‌شوند. در این روش تعداد سهم قابل خرید برای هر کد بورسی مشخص می‌شود و هر فرد می‌تواند در بازه زمانی تعیین شده، سفارش خود را ثبت کند. در گذشته این روند کاملاً رقابتی بود، یعنی پس از ارائه هر عرضه اولیه، هرکس که زودتر سفارش خود را ثبت می‌کرد، بیشتر می‌توانست سهم بخرد. خوشبختانه با روش بوک بیلدینگ تمام محدودیت‌ها و رقابت‌های ناخوشایند برای خرید عرضه اولیه از بین رفته است. در واقع با این روش مقدار عرضه اولیه بین تمام سهامداران بورس کشور به اندازه مساوی نقسیم می‌شود و هرکس به اندازه تعیین شده عرضه اولیه خود را می‌تواند خریداری کند.

نتیجه‌گیری

وقتی یک شرکت برای اولین بار سهام خود را وارد بازار بورس می‌کند، اولین سهام آن شرکت تحت عنوان «عرضه اولیه» اعلام می‌شود و هر سهامدار بورس می‌تواند به اندازه تعیین شده، عرضه اولیه آن شرکت را خریداری کند. معمولاً عرضه‌های اولیه تا مدت‌ها پس از خرید، به‌صورت صعودی رشد می‌کنند و سود خوبی را نصیب سهامداران خود می‌کنند. یکی از دلایل اصلی که موجب سودآور بودن عرضه‌های اولیه می‌شود، قیمت پایین آن‌هاست. در واقع صاحبان شرکت‌ها برای جذابیت بخشیدن به سهام خود، آن‌ها را با قیمتی پایین‌تر از ارزش واقعی‌شان به سهامداران ارائه می‌کنند. بهتر است قبل از خرید هر عرضه اولیه، در مورد شرکت عرضه کننده آن اطلاعات کاملی را بدست آورید. برخی از عرضه‌ها با حجم اولیه بسیار پایین ارائه می‌شوند و درصورت سودده بودن هم تنها باعث شلوغ شدن سبد سهام ما می‌شوند. با این وجود باز هم خرید عرضه اولیه با ریسک بسیار پایین همراه است و ثبت سفارش برای خرید آن‌ها بلامانع است.