بورس کالا یک بازار مدرن برای فروش کالاهای خاصی است که به‌صورت کاملاً اصولی و تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار کشور اداره می‌شود. مهم‌ترین عاملی که باعث بوجود آمدن بازار بورس کالا در جهان شد، مشکلاتی بود که برای ارائه کالا در بازارهای سنتی وجود داشت. در واقع بورس کالا توانست تمام مشکلات بازارهای سنتی از جمله غیرقابل اعتماد بودن کالاها، غیرواقعی بودن قیمت‌ها و تقلب خریداران یا فروشندگان کالا را به‌صورت کامل حل کند.

مقایسه بازار سنتی با بورس کالا

در بازارهای سنتی اگر شما بخواهید یک کالای اساسی مانند زعفران را خریداری کنید، با فروشندگان متفاوتی روبه‌رو می‌شوید که هر یک قیمت متفاوتی را برای کالای خود ارائه می‌دهند و حاصل کردن اطمینان از کیفیت هیچکدام از آن‌ کالاها ممکن نیست. حالا اگر شما برای خرید زعفران به بازار بورس کالا مراجعه کنید، تمام فروشندگان و قیمت‌ها واقعی، واضح و قابل اعتماد هستند. اصل بودن کالا یا محصول، احراز هویت فروشندگان، خریداران، قیمت‌های روز کالاها و ….. از جمله مواردی هستند که به‌صورت تخصصی توسط نهادهای دولتی مورد بررسی قرار گرفته و سپس با ارائه کیفیت و استانداردهای لازم اجازه ورود به بورس کالا را اخذ می‌کنند. بنابراین هر کالایی که بتواند در بازار بورس کالای کشور قرار بگیرد، کاملاً قابل اعتماد بوده و تمام فیلترهای لازم را رد کرده است.

تاریخچه بورس کالا در جهان

تاریخچه این موضوع در جهان به بیش از صد سال قبل بازمی‌گردد. برای نمونه می‌توان به مشهورترین و قدیمی‌ترین بازارهای بورس کالای جهان اشاره کرد که به قرار زیر هستند:

•  CME: بورس تجاری شیکاگو – دارای سابقه‌ ۱۷۰ ساله
• LME: بورس فلزات لندن – دارای سابقه ۱۵۰ ساله
• NYMEX: بورس کالا نیویورک – دارای سابقه ۱۴۰ ساله
•  TOCOM: بورس کالا توکیو – دارای سابقه ۷۰ ساله
•  SHFE: بورس کالا شانگهای – دارای سابقه ۳۰ ساله
•  MCX: بورس کالا هندوستان – دارای سابقه ۲۰ ساله

تاریخچه بورس کالا در ایران

بورس کالا در ایران سابقه نسبتاً کمتری نسبت به تاریخچه جهانی دارد. بورس فلزات ایران در سال ۱۳۸۲ به عنوان اولین بورس کالای ایران در جهت تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه کشور، شروع به فعالیت نمود. پس از آن نیز در سال ۱۳۸۳ بورس کالای کشاورزی به عنوان دومین بورس کالای کشور آغاز به کار کرد. شرکت بورس فلزات و کالای کشاورزی در آذرماه سال ۱۳۸۵ با تصویب شورای عالی بورس با هم ادغام شده و تحت عنوان «شرکت بورس کالای ایران» با عنوان ime.co.ir تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار ایران شروع به فعالیت کرد. از آن پس کالاهای دیگری وارد  شدند که در حال حاضر شامل فلزات و مواد معدنی، محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی و معاملات آتی هستند.

زیرمجموعه‌ها

1.  بازار فیزیکی
   بازار فیزیکی اولین و مهم‌ترین بخش بازار بورس کالا است که در آن افراد می‌توانند با خیال راحت و به دور از دغدغه‌های بازار سنتی به داد و ستد بپردازند. محصولات پالایشگاهی، فلزی و کشاورزی جزو کالای موجود در این بازار هستند.
2.  بازار فرعی 
   بازار فرعی دقیقاً شبیه به بازار فیزیکی است که تنها یک مورد خاص آن را از بازار فیزیکی جدا کرده است. در واقع بازار فرعی تنوع محصولات بالاتر و قوانین ساده‌تری نسبت به بازار فیزیکی دارد. در این بازار محصولاتی از قبیل کالاهای معدنی، صنعتی، پلیمر، ضایعات، اموال غیرمنقول و ….. عرضه می‌شود.
3. بازار مشتقه 
   قراردادهای اختیار معامله و قراردادهای آتی از جمله اوراق مشتقه موجود در این بازار هستند که جدیدترین وجه بازار کالا است. در این بازار ابتدا یک دارایی خاص به عنوان «دارایی پایه» معرفی شده و سپس قراردادهای این بازار روی آن تنظیم و منتشر می‌شوند. دارایی پایه این بازار می‌تواند شامل کالاهایی نظیر سکه، فرآورده‌های نفتی، زعفران، زیره، فلزات، پسته و …. باشد.
4.  بازار مالی 
   هدف از ایجاد این زیرمجموعه برای بورس کالا، جذب بیشتر سرمایه‌گذار بوده است. این بازار خود سه زیرمجموعه اصلی تحت عناوین «صندوق‌های کالایی»، «سلف‌موازی استاندار» و «گواهی سپرده کالایی» دارد. سرمایه‌های سرگردان می‌توانند با ورود به بازار مالی بورس کالا تبدیل به سرمایه‌های سازنده در جهت تامین مالی تولید، مورد استفاده قرار بگیرند.

مزایا

بزرگترین مزیت بورس کالا این است که می‌تواند سرمایه‌های مردم را در جهتی درست و قابل اطمینان به جریان دربیاورد. از جمله مزایای دیگر این بازار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  امکان معیوب بودن  در بورس کالا وجود ندارد و تمام کالاها رصد شده و قابل اطمینان هستند.
• قیمت‌های مشخص شده در این بازار براساس عرضه و تقاضا و کاملاً عادلانه تعیین می‌شوند.
•  در این بازار اگر فروشنده یا خریداری به تعهدات خود پایبند نباشد، باید خسارت آن را به‌صورت کامل پرداخت کند.
•  در این بازار نیازی به تبلیغ وجود ندارد، چراکه این سازمان است که خریداران و فروشندگان داخلی و خارجی را به هم وصل می‌کند. (فروشندگان کالا در این بازار مانند بازار سنتی نیازی به تبلیغات ندارند.)

معایب

علی‌رغم مزیت‌های فراوانی که دارد، معایبی نیز دارد که از جمله آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:

•  برخی از کالاهای موجود در این بازار به‌صورت دسته‌جمعی «سبد» عرضه می‌شوند و امکان انتخاب در آن‌ها وجود ندارد.
•  افراد و سازمان‌های عرضه‌کننده در بازار بورس کالا موظف هستند تا به‌صورت دائمی و بدون وقفه عرضه کالای خود را انجام دهند. اگر این عرضه متوقف شود، فرد یا سازمان مربوطه اخراج خواهد شد.
• در این بازار هیچ‌گونه فرار مالیاتی وجود ندارد، چراکه تمام اطلاعات مربوط به فروشندگان و خریداران ثبت شده و مورد پیگیری‌های مستقیم قرار می‌گیرد.
•  در این بازار حداقل میزان خرید کالا مشخص شده است و نمی‌توان کمتر از میزان تعیین شده خرید کرد.

نتیجه‌گیری

افراد و سازمان‌ها با ورود به این بازار می‌توانند با خیال راحت و با شفافیت تمام اقدام به خرید و فروش بپردازند. این امکان در بازارهای سنتی به هیچ‌وجه وجود ندارد. بورس کالا یک بازار جدید و قابل اعتماد است که تمام خریداران و فروشندگان یک محصول یا کالای خاص را بدون زحمت و تبلیغات به هم متصل می‌کند. تحویل کالا در این بازار با پیگیری‌های مستمر و در زمان مقرر صورت می‌گیرد. در واقع می‌توان گفت تمام جنبه‌های این بازار برای معامله کالا بهتر و مناسب‌تر از سایر بازارهای موجود است. البته لازم به ذکر است که فعالیت در بورس کالا مستلزم آشنایی کامل فروشندگان و خریداران با قوانین سازمان بورس کالای کشور است. خرید و فروش ناآگاهانه در این بازار ممکن است نتایج مورد نظر را برای شما ایجاد نکند. پس اگر تصمیم دارید وارد بورس کالای کشورمان شوید، قبل از مراجعه به کارگزاری‌های مربوطه و اتاق‌های پایاپای، از متخصصین این امر مشاوره دریافت کنید. ​