تصور کنید شما به کالای الف نیاز دارید، ولی حدس می‌‌‌‌‌‌‌‌‌زنید که این کالا در سه ماه آینده گران خواهد شد. از طرفی فروشنده کالا تصور می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند قیمت آن در سه ماه آینده کم خواهد شد. بنابراین شما به عنوان خریدار با فروشنده قراردادی تنظیم می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنید که به موجب آن در ازای یک قیمت توافقی، فروشنده موظف است تا آن کالا را در سه ماه بعد به شما تحویل دهد. در چنین معامله‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از هر دو رویداد، گران شدن و ارزان شدن می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان سود کسب کرد. به چنین قراردادهایی، قرارداد آتی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گویند. سؤال این‌‌‌‌‌‌‌‌‌جاست که این معاملات چگونه انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و چه مزایایی دارند؟
فهرست مطالب
ابزار مشتقه چیست؟
مفهومی به نام ابزار مشتقه در بورس وجود دارد که قرارداد آتی یکی از این ابزارها است. ابزار مشتقه، یکی از ابزارهای مدیریت ریسک در بازار سرمایه است. هنگامی که صنایع از راه فروش سهام، نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند سرمایه مورد نیاز خود را تأمین کنند، باید افراد بیشتری را برای جذب سرمایه به طرف خود جذب کنند. این یکی از دلایل به وجود آمدن ابزارهای مشتقه است. قرارداد آتی یکی از انواع ابزار مشتقه بوده و با فراهم آوردن امکان خرید و فروش اعتباری، ریسک نوسانات را در بازار کنترل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند.
قرارداد آتی چیست و چگونه انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود؟
همان‌‌‌‌‌‌‌‌‌طور که از عبارت قرارداد آتی پیدا است، قراردادی است که امروز بسته می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود، اما دو طرف معامله را متعهد به اجرای تعهدات خود در آینده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. با توجه به آنچه گفتیم و مثالی که در ابتدا آورده‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد، تعریف قرارداد آتی به شکل زیر خواهد بود. قرارداد آتی، یک توافق‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه است که در آن نوع کالا، قیمت توافقی و زمانی برای انجام معامله مشخص شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌است. این قرارداد در زمان جاری برای زمانی در آینده منعقد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. در زمان انعقاد قرارداد نیاز نیست فروشنده دارایی را داشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد، و تنها برای زمان سررسید چنین شرطی وجود دارد.
قرارداد آتی بر سر چه کالایی انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود؟
قرارداد آتی را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان بر سر کالاهای اساسی(کامودیتی)، مانند نفت و محصولات کشاورزی منعقد کرد. همچنین قراردادهای آتی مالی نیز وجود دارند که بر سر ارز، شاخص‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سهام و نرخ بهره منعقد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.
نحوه انجام قرارداد آتی
با مثالی که در بالا آوردیم، مشخص شد که قرارداد آتی چگونه انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. حال نوبت به معرفی فاکتورهایی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌رسد که در انعقاد قرارداد آتی وجود دارند.
- تعیین نوع دارایی
دیدیم که چه نوع کالاها و دارایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند در قراردادهای آتی معامله شوند. در قرارداد باید مشخص باشد که نوع دارایی پایه چیست. دارایی که به موجب قرارداد معامله می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود، دارایی پایه نام‌‌‌‌‌‌‌‌‌دارد. - حجم قرارداد
حجم یا اندازه قرارداد، مقدار استاندارد دارایی پایه است که می‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند مقدار قراردادهای آتی معامله شود. مقدار مجاز حجم معامله در قراردادهای آتی این یکی از قوانینی است که توسط بازار بورس، برای هر دارایی مشخص می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. - تاریخ انقضا
تاریخ انقضا یا سررسید قرارداد که مشخص می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند دو طرف در چه تاریخی باید تعهدات خود را اجرا کنند نیز از موارد مهمی است که باید در قرارداد ذکر شود.
مقدار وجه تضمین، میزان نوسان قیمت روزانه، سقف حجم هر سفارش، سقف مجاز موقعیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های باز و کارمزد، از دیگر مواردی هستند که باید در سند قرارداد آتی ذکر شوند.
ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها
- وجود قوانین و مقررات
ممکن است به نظر برسد در قراردادهای آتی دو طرف معامله با هر قیمت و هر بازه زمانی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌توانند توافق‌‌‌‌‌‌‌‌‌نامه تنظیم کنند. اما چنین نیست. قوانینی وجود دارد که بسته به نوع کالا و قرارداد، محدودیت‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی در معامله اعمال می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند. همچنین به دلیل انجام این معاملات در سامانه بورس، شفافیت قیمتی وجود دارد و شرایط برای همه سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاران یکسان است. - اتاق پایاپای
معاملات در جایی به نام اتاق پایاپای انجام می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. اتاق پایاپای در واقع نماینده بازار بورس در معاملات آتی است. هنگامی که قرارداد آتی منعقد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود، پولی به نام وجه تضمین در این اتاق پرداخت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود تا ریسک معامله کم‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده و اعتبار تضمین‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده باشد. - کم‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردن ریسک بازار
یکی از ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های قرارداد آتی، پوشش ریسک بازار است. اینکه قیمت آینده امروز تعیین می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود باعث کم‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدن ریسک و نوسانات بازار است. - وجود اهرم در معاملات
با وجود اهرم، این امکان به وجود می‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید که افراد با پرداخت هزینه، کمتر از ارزش واقعی معامله را انجام دهند. چنین امکانی باعث به‌‌‌‌‌‌‌‌‌دست آ.ردن سود زیاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. البته ریسک این معاملات بسیار بالا است و در صورت وقوع ضرر و زیان نیز تأثیر آن بسیار زیاد خواهد بود. - امکان سود بردن در دو حالت کاهش و افزایش
در معاملات معمول بورس چنانچه سهام شما دچار افت قیمت شود، ضرر و چنانچه با افزایش قیمت روبرو شود، سود به همراه خواهد داشت. پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینی شما از آینده در بورس تأثیری ندارد، مگر اینکه با پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینی کاهش قیمت از بازار خارج شوید. اما قراردادهای آتی با توجه به پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینی افراد ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. یعنی اگر پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنید قیمت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها کاهش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابند و این اتفاق رخ‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد، سود خواهید کرد چرا که گفته شما رخ‌‌‌‌‌‌‌‌‌داده است. همین موضوع در مورد افزایش قیمت نیز وجود دارد.
قرارداد آتی سبد سهام
قرارداد آتی سبد سهام، امکانی است که از طرف بازار بورس برای سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری برروی شاخص بورس فراهم شده‌‌‌‌‌‌‌‌‌است. به این معنی که نوسانات شاخص باعث ضرر یا سودآوری می‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. در این معاملات برخلاف قرارداد آتی معمول که پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر معرفی کردیم، امکان تحویل کالا وجود ندارد. یکی از ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های خوب این قرارداد، امکان کسب سود از تحلیل شرایط کلا اقتصاد بدون در نظر گرفتن تک تک شرکت‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها است.
سخن پایانی
قراردادهای آتی، به دلیل ایجاد امکان معامله برای افراد با سرمایه کم و همچنین سودآوری بالا در صورت عملکرد مناسب، از محبوبیت برخوردارند. این معاملات با هدف پوشش ریسک بازار به وجود آمده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. مسئله اصلی در انجام این معاملات توانایی تحلیل و پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینی است. چنانچه تحلیل درستی از بازار صورت بگیرد، احتمال سودآوری بالا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌رود. برای بالا بردن توان تحلیل، باید در ابتدا بازار را به خوبی بشناسید. بنابراین استفاده از آموزش بورس بسیار راه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گشا است.
برای یادگیری “ابزار مشتقه” مسیر زیر را به شما پیشنهاد می‌کنیم:
